Karolinka

Karolinka
	Aix sponsa
	(Linnaeus, 1758)
	; samiec
	; samica
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	blaszkodziobe
Rodzina	kaczkowate
Podrodzina	kaczki
Plemię	Tadornini
Rodzaj	Aix
Gatunek	karolinka
Synonimy
	Anas Sponsa Linnaeus, 1758;
	Anas Sponsa Linnaeus, 1758;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; gniazdowanie występuje przez cały rok zima
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Karolinka^[4] (Aix sponsa) – gatunek średniej wielkości ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae). Nie wyróżnia się podgatunków^[5].

Występowanie

Zamieszkuje Amerykę Północną między 30°N a 50°N, czyli oprócz jej północnych części. Populacje z wyższych szerokości geograficznych wędrują od października do grudnia na południe – Floryda, Meksyk, Kuba, podczas gdy ptaki strefy umiarkowanej przez cały rok pozostają na lęgowiskach. W Europie coraz częściej lęgnie się też na wolności, choć rzadziej niż mandarynka. W Szwajcarii zaobserwowano lęg na wysokości 1730 m.

W Polsce uciekinierki z niewoli, obserwowane w Białymstoku, Kielcach i w wielu innych miejscach kraju. Małe populacje lęgowe jakie występują w Europie Środkowej nie są stabilne i mogą lokalnie zanikać np. w wyniku ataku drapieżnika.

Charakterystyka

Cechy gatunku

Samiec ma wierzch głowy i czub ciemnozielony z metalicznym połyskiem oraz dwiema białymi pręgami odchodzącymi na boki szyi, dolna część głowy i otoczenie oka niebieskopurpurowe, broda, policzki i gardziel białe, pierś kasztanowopurpurowa w białe cętki, wierzch ciała brązowo-zielono-błękitny, boki płowożółte o drobnym, pionowym pręgowaniu, a ogon z częścią grzbietu czarne. Oczy u samca są czerwone. Z pozostałymi blaszkodziobymi najbardziej łączy go typowy kształt dzioba, ale pod względem eleganckiego upierzenia o jaskrawych barwach różni się od nich znacznie. Samica brązowa z domieszką żywszych kolorów jak u samca, jej wdzięk też nie jest typowy w porównaniu z resztą kaczek omawianego rzędu. W szacie spoczynkowej samce i samice są podobne do mandarynki. Są jednak od niej ciemniejsze, a samiec połyskuje nieco na zielono. Oprócz tego wokół oczu karolinki są szersze białe plamy, nie tak bardzo pociągnięte do tyłu. U samicy plamy na bokach ciała nie są tak wyraźne. Kaczor zmienia upierzenie na godowe we wrześniu. Karolinka jest mniejsza od mandarynki, choć przyjmuje podobną postawę.

Wymiary średnie

dł. ciała ok. 45–48 cm
rozpiętość skrzydeł 66–72 cm
masa ciała 0,5–0,7 kg^[6].

Biotop

Stojące zbiorniki słodkowodne na terenach leśnych z dala od siedzib ludzkich, leśne stawy, strumyki, rozlewiska, wolno płynące cieki i zadrzewione bagna. Jako ptak wodny jest odporna na zimno, ale zimą potrzebuje do życia niezamarzających otwartych akwenów, gdzie może odpocząć i żerować. Jak tylko zbiorniki zaczynają zamarzać, odlatuje w bardziej południowe strony. Karolinka, podobnie jak i azjatycka mandarynka, jest gatunkiem hodowanym powszechnie w ogrodach zoologicznych. Coraz częściej pojawia się na prywatnych farmach jako ptak ozdobny. Osobniki, którym uda się uciec, zwykle mogą przetrwać w naszym klimacie zimą.

Okres lęgowy

Toki

Samiec karolinki ubiega się o konkretną samicę dużo bardziej niż kaczory innych gatunków. Głównym zachowaniem godowym jest pływanie wokół wybranki i prezentacja barwnego upierzenia oraz eksponowanie szczególnie piór na głowie i ogonie, które mają charakter sygnalny. Robią to strosząc ogon i zwracając głowę, by samica mogła się jej przyjrzeć. Wydają przy tym charakterystyczne okrzyki, zbliżone dźwiękiem do skrzypienia, czasem zanurzając głowę. Kaczka akceptuje zaloty poprzez podpłynięcie i spokojne wypicie wody. Wtedy samiec unosi wysoko głowę i wydaje serię dźwięków, co zapoczątkowuje okres kojarzenia się w pary, w której jednak dominuje samica.

Gniazdo

Znajduje się w dziupli do 20 m wysokości wydrążonej w dużym drzewie, często daleko od wody. Może zajmować budki lęgowe. Dana samica może wykorzystywać to samo miejsce lęgowe przez wiele lat.

Jaja

Samica składa 10 żółtawych jaj i wysiaduje je przez 25 dni.

Dorastanie młodych

Po około dobie od wyklucia pisklęta wyskakują odważnie z wysokości kilku metrów na ziemię, po czym wraz z matką udają się nad wodę. Pisklęta jedzą głównie skorupiaki i owady. Kaczory natomiast ani nie pomagają w wysiadywaniu jaj, ani też nie wychowują młodych. W okresie lęgów gubią wszystkie lotki i nie mogąc latać prowadzą skryty tryb życia w przybrzeżnych szuwarach lub zaroślach. Młode natomiast są zdolne do lotu po 60 dniach.

Pożywienie

Owoce drzew i krzewów (w tym jagody, orzechy, żołędzie i kasztany rozcierane w silnym mięśniowym żołądku). Uzupełnia je wodnymi bezkręgowcami, a tylko czasem zdarza się jej złapać drobną rybę lub płaza.

Podobnie jak i inne blaszkodziobe na brzegach dzioba mają charakterystyczne poprzeczne blaszki. Odmienność jego kształtu w porównaniu z innymi kaczkowatymi wynika z rodzaju pobieranego pokarmu. To właśnie od specyficznej czasem diety, określa się karolinki niekiedy „kaczkami żołędnymi”.

Status i ochrona

IUCN uznaje karolinkę za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988^[3].

Na początku XX w. groziła jej zagłada wskutek polowań dla mięsa i niszczenia zajmowanego biotopu, jednak dzięki całkowitej ochronie w latach 1918–1941 na terenie USA i Kanady jej populacje się odbudowały^[7].

Na początku XX w. Oskar Heinroth próbował dokonać synurbanizacji karolinki w Berlinie. Pomimo że populacja szybko wzrosła po paru latach, to po 1930 r. wyginęła. Powodem były szczury, które pustoszyły lęgi w okresie rozrodczym.

Zobacz też

ptaki obserwowane w Polsce, lecz nie zaliczone do polskiej awifauny

Przypisy

↑ Aix sponsa, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ Carboneras 1992 ↓, s. 598.
↑ ^a ^b Aix sponsa, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: TADORNINI Reichenbach, 1849-50 (wersja: 2020-01-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-07-25].
↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List: Version 10.1. [dostęp 2020-07-25]. (ang.).
↑ Busse i in. 1991 ↓, s. 247.
↑ Busse i in. 1991 ↓, s. 248.

Bibliografia

Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X.
Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: MUZA, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Carles Carboneras: Family Anatidae (Ducks, geese and Swans). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.).
Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i materiały multimedialne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Aix sponsa, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[CITEREFCarboneras1992598-2] Carboneras 1992 ↓, s. 598.

[iucn-3] Aix sponsa, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-4] Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: TADORNINI Reichenbach, 1849-50 (wersja: 2020-01-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-07-25].

[ioc-5] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List: Version 10.1. [dostęp 2020-07-25]. (ang.).

[CITEREFBusseCzarneckiDyrczGromadzki1991247-6] Busse i in. 1991 ↓, s. 247.

[CITEREFBusseCzarneckiDyrczGromadzki1991248-7] Busse i in. 1991 ↓, s. 248.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]