Przejdź do zawartości

Ketmia

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ketmia
Ilustracja
Hibiscus moscheutos
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

ślazowce

Rodzina

ślazowate

Rodzaj

ketmia

Nazwa systematyczna
Hibiscus L.
Sp. Pl. 693. 1753
Typ nomenklatoryczny

Hibiscus syriacus L.[3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Kwitnąca ketmia róża chińska
Kwiat ketmii róży chińskiej odmiany 'Rainbow Sherbet'
Ketmia syryjska odmiany 'Oiseau Bleu'

Ketmia[4], hibiskus, róża chińska[5][a] (Hibiscus L.) – rodzaj krzewów i roślin zielnych z rodziny ślazowatych. W zależności od ujęcia systematycznego zaliczanych jest tu od ok. 200[7][8] do ponad 400[9], a nawet 700 gatunków[10]. Niezależnie od ujęcia zasięg rodzaju jest rozległy – obejmuje wszystkie kontynenty w strefie międzyzwrotnikowej z mniej licznymi przedstawicielami w strefie klimatu umiarkowanego[7]. W południowej Europie występują jako rośliny rodzime dwa gatunki[10]. Rośliny te zasiedlają różnorodne siedliska – od bagien i lasów, w tym namorzyny, poprzez formacje zaroślowe, po otwarte tereny skaliste, pustynie i wybrzeża[11][12]. Kwiaty zapylane są przez owady i ptaki[11].

Liczne gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne. W ciepłym klimacie do najbardziej popularnych należy ketmia róża chińska H. rosa-sinensis, w warunkach klimatu umiarkowanego popularna jest mrozoodporna ketmia syryjska H. syriacus. Niektóre gatunki, zwłaszcza ketmia konopiowata H. cannabinus, użytkowane są jako włóknodajne, inne są jadalne (np. ketmia szczawiowa H. sabdariffa)[11].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Rurka ze zrośniętych nitek pręcików z wolnymi, żółtymi pylnikami i wystającym, rozgałęzionym końcem szyjki słupka ze znamionami
Pokrój
Krzewy, półkrzewy i drzewa[7] (H. borneensis osiąga 30 m wysokości przy 80 cm średnicy pnia[10]), rzadziej rośliny zielne[7], zarówno roczne jak i trwałe[13]. Pędy są wzniesione, nagie do owłosionych[13], w tym sztywnymi i szczeciniastymi włoskami lub łuseczkowatymi[7], czasem kolczaste[12].
Liście
Skrętoległe, zimozielone lub opadające przed zimą[11]. Blaszka pojedyncza, niemal całobrzega, ząbkowana do klapowanej (od trzech do 7 klap[11]), czasem z miodnikami pozakwiatowymi na dolnej stronie[7].
Kwiaty
Zwykle okazałe, wyrastają pojedynczo w kątach liście w szczytowej części pędów[11], czasem tu skupione, rzadko wyrastają w pęczkach[7]. Rozwijają się na szypułkach dłuższych lub krótszych, zwykle wsparte okazałym kieliszkiem składającym się z 8 do 10 listków (rzadziej są tylko trzy lub jest ich więcej – do 20), rzadko listki kieliszka są zredukowane. Kielich składa się z 5 działek zrośniętych w dolnej części. Płatków korony jest 5, są one zwykle okazałe – duże i barwne, równej długości. Pręciki są liczne, z nitkami zrośniętymi w długą rurkę, od której oddzielają się pylniki osadzone na krótkich, wolnych końcach nitek. Zalążnia powstaje z 5 owocolistków, z długą szyjką słupka wewnątrz rurki tworzonej przez pręciki, na szczycie rozdzielającą się na 5 szyjek zwieńczonych główkowatymi znamionami[7][11].
Owoce
Nagie lub owłosione torebki, jajowate, podługowate[7] do kulistawych, na szczycie zwykle zaostrzone[13], otwierające się 5 klapami[8]. Wewnątrz są 5-komorowe, czasem 10-komorowe w przypadku rozwoju fałszywej przegrody[8]. W każdej z komór rozwija się od trzech do wielu nasion, zwykle nerkowatego kształtu, czasem kulistawych lub kanciastych, owłosionych lub brodawkowatych, czasem nagich[8][13].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Hibiscus boryanus
Hibiscus schizopetalus
Synonimy

Bombycidendron Zoll. & Moritzi, Bombycodendron Hassk., orth. Var., Brockmania W. Fitzg., Pariti Adans., Wilhelminia Hochr.[14]

W szerokim ujęciu synonimami są także nazwy: Abelmoschus Medik., Anotea (DC.) Kunth, Cenocentrum Gagnep., Decaschistia Wight & Arn., Helicteropsis Hochr., Kosteletzkya C. Presl, Malachra L., Malvaviscus Fabr., Pavonia Cav., Peltaea (C. Presl) Standl., Phragmocarpidium Krapov., Rojasimalva Fryxell, Senra Cav., Talipariti Fryxell[10]

Pozycja systematyczna

Rodzaj z plemienia Hibisceae, podrodziny Malvoideae, rodziny ślazowatych Malvaceae, rzędu ślazowców[2][15].

Ujęcie systematyczne rodzaju jest bardzo dyskusyjne. Tradycyjne podziały na rodzaje w obrębie aż trzech plemion (Decaschistieae, Hibisceae i Malvavisceae) zostały zakwestionowane, gdy okazało się w badaniach molekularnych, że Hibiscus jest taksonem parafiletycznym. W konsekwencji w grę wchodzi, albo rozbicie tego rodzaju na liczne drobne taksony, albo włączenie do niego wielu innych rodzajów[13][16]. Raczej to drugie rozwiązanie jest preferowane, skutkujące rozszerzeniem ujęcia rodzaju tak, że obejmuje około 700 gatunków[10][16].

Wykaz gatunków[9]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Inne nazwy: ibiszek, ślaz drzewny, toina[6].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-19] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-03].
  4. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  5. ↑ ketmia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2019-04-18].
  6. ↑ Witold Doroszewski (red.), ibiszek [online], Słownik języka polskiego PWN [dostęp 2019-04-18].
  7. ↑ a b c d e f g h i K. Kubitzki, C. Bayer (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. V. Flowering Plants. Dicotyledons. Berlin, Heidelberg, New York: Springer-Verlag, 2003, s. 284. ISBN 3-540-42873-9.
  8. ↑ a b c d Hibiscus Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-07-25].
  9. ↑ a b Hibiscus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-07-25].
  10. ↑ a b c d e David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 438-439, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  11. ↑ a b c d e f g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 156. ISBN 0-333-73003-8.
  12. ↑ a b Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 149-151. ISBN 83-7079-779-2.
  13. ↑ a b c d e Orland J. Blanchard Jr.: Hibiscus Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-07-25].
  14. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-09-11].
  15. ↑ United States Department of Agriculture Agricultural Research Service: Family: Malvaceae Juss.. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-19]. (ang.).
  16. ↑ a b B. E. Pfeil, M. D. Crisp. What to do with Hibiscus? A proposed nomenclatural resolution for a large and well known genus of Malvaceae and comments on paraphyly. „Australian Systematic Botany”. 18, 1, s. 49-60, 2005. DOI: 10.1071/SB04024. 
  17. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 97. ISBN 978-83-925110-5-2.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ketmia&oldid=72985989”