Jaszczurka krokodylowata
| Shinisaurus crocodilurus | |||
| Ahl, 1930 | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
Shinisaurus[1] | ||
| Gatunek |
jaszczurka krokodylowata | ||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
Jaszczurka krokodylowata[3], guzowiec krokodylowy[4], guzowiec chiński[4], jaszczurka guzowata krokodylowa[5] (Shinisaurus crocodilurus) – gatunek jaszczurki z rodziny Shinisauridae. Występuje nad brzegami rzek i górskich strumieni w południowo-wschodnich Chinach (Kuangsi, Guangdong, prawdopodobnie wymarł w prowincji Hunan[2]) i północno-wschodnim Wietnamie. Jest jedynym przedstawicielem rodzaju Shinisaurus. Nazwa gatunkowa crocodilurus (krokodylowaty, krokodylowy) nawiązuje do podwójnego rzędu dużych rogowych łusek występujących na ogonie gada, podobnie jak u krokodyli.
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Shinisaurus jest stosunkowo niewielką jaszczurką, dorastającą do niespełna 40 cm długości[6]. Jego skórę pokrywają duże, guzowate łuski. Ogólna morfologia szkieletu pozaczaszkowego jest pierwotna dla kladu Anguimorpha i mało wyspecjalizowana – Conrad nie stwierdził w nim obecności żadnej jednoznacznej autapomorfii, dla szkieletu pozaczaszkowego diagnostyczna jest jednak występująca w nim charakterystyczna kombinacja cech prymitywnych i zaawansowanych[7]. Również budowa czaszki łączy cechy prymitywne i zaawansowane, jest jednak bardziej autapomorficzna niż szkielet pozaczaszkowy – Conrad wyróżnił w niej siedem autapomorfii[8].
Klasyfikacja
[edytuj | edytuj kod]Wielu autorów sugerowało, że najbliższymi krewnymi jaszczurki krokodylowatej jest rodzina Xenosauridae, w której często ją klasyfikowano. Hipoteza taka opierała się w dużej mierze na niedokładnie poznanej morfologii Shinisaurus[9]. Z powodu niedokładnego poznania anatomii jaszczurki krokodylowatej, często uważano, że jej budowa jest zbliżona do obecnej u ksenozaurów (ze względu na sugerowane bliskie pokrewieństwo tych taksonów)[8]. Badania Conrada wykazały jednak, że Shinisaurus znacznie różni się od Xenosauridae pod względem budowy czaszki oraz szkieletu pozaczaszkowego[8][7]. Nowsze analizy filogenetyczne – zarówno morfologiczne, jak i molekularne – wskazują na bliższe pokrewieństwo jaszczurki krokodylowatej z waranowatymi (w analizach morfologicznych z waranami i kladem Monstersauria)[9].
Jedynym oprócz jaszczurki krokodylowatej pewnym przedstawicielem Shinisauridae jest Bahndwivici, żyjący w eocenie, bardzo podobny pod względem osteologii do Shinisaurus crocodilurus[10]. Linia ewolucyjna Anguimorpha obejmująca klad Shinisauridae powstała jednak nie później niż w późnej kredzie[8].
Biologia
[edytuj | edytuj kod]Jaszczurka krokodylowata żyje nad górskimi strumieniami, w wilgotnych środowiskach o rocznej sumie opadów wynoszącej około 200 cm, na wysokości do 1500 m n.p.m. Żywi się głównie larwami płazów, rybami, wodnymi owadami i ziarnami trawy. Aktywna jest głównie ranem i wieczorem. Od października do marca w grupach hibernuje w pniach drzew lub szczelinach skalnych. Jest gatunkiem jajożyworodnym – na wolności rozmnaża się w lipcu i sierpniu. Dobrze pływa – niepokojona ucieka do wody. Pod powierzchnią może przebywać 10–20 minut, jednak zaobserwowano żyjącą w niewoli jaszczurkę, która przebywała pod powierzchnią przez sześć godzin[6].
W 2003 roku opisano populację jaszczurek krokodylowatych występującą w północno-wschodnim Wietnamie, jedyną poza południowo-wschodnimi Chinami. Osobniki te żyją na wysokości 400–800 m n.p.m.[11] Początkowe analizy morfologiczne oraz genomu mitochondrialnego dowodziły, że osobniki wietnamskie nie różnią się od populacji chińskich[12]. W następnych latach w Wietnamie odkryto jednak kolejne subpopulacje i w 2016 roku w oparciu o badania molekularne, morfologiczne oraz różnice w ekologii opisano nowy podgatunek Shinisaurus crocodilurus vietnamensis[13].
Status zagrożenia i ochrona
[edytuj | edytuj kod]W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN jaszczurka krokodylowata jest klasyfikowana jako gatunek zagrożony (EN, ang. Endangered).
W latach 80. XX wieku jaszczurki krokodylowate często wywożono do Stanów Zjednoczonych, gdzie były hodowane jako zwierzęta domowe. Jaszczurki te są jednak trudne w hodowli, bardzo mało aktywne i mocno gryzą, dlatego popyt na nie wśród prywatnych hodowców gwałtownie spadł[8]. Niszczenie siedlisk oraz zabijanie zwierząt przez ludzi są głównymi zagrożeniami dla jaszczurek krokodylowatych. Całkowitą liczebność chińskiej populacji w 1999 roku szacowano na około 3000 osobników. W kilku miejscach w Chinach gatunek znajduje się pod całkowitą ochroną[6]. Liczebność populacji wietnamskiej w 2. dekadzie XXI wieku szacowano na mniej niż 150 osobników[13].
Jaszczurka krokodylowata w 2017 roku została wpisana do aneksu I konwencji o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem (CITES)[14], wcześniej była ujęta w mniej rygorystycznym aneksie II[15].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Shinisaurus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2011-01-12] (ang.).
- ↑ a b Shinisaurus crocodilurus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Rozporządzenie Komisji (WE) nr 318/2008 z dnia 31 marca 2008 r. zmieniające rozporządzenie Rady (WE) nr 338/97 w sprawie ochrony gatunków dzikiej fauny i flory w drodze regulacji handlu nimi. EUR-Lex. [dostęp 2011-01-12].
- ↑ a b Zwierzęta. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005. ISBN 83-01-14344-4.
- ↑ Juszczyk W., 1986.
- ↑ a b c Gabe S. Bever, Christopher J. Bell, Jessica A. Maisano. The ossified braincase and cephalic osteoderms of Shinisaurus crocodilurus (Squamata, Shinisauridae). „Palaeontologia Electronica”. 8 (1), s. 4A, 2005. (ang.).
- ↑ a b Jack L. Conrad. Postcranial skeleton of Shinisaurus crocodilurus (Squamata: Anguimorpha). „Journal of Morphology”. 261 (7), s. 759–775, 2006. DOI: 10.1002/jmor.10291. (ang.).
- ↑ a b c d e Jack L. Conrad. Skull, mandible, and hyoid of Shinisaurus crocodilurus Ahl (Squamata, Anguimorpha). „Zoological Journal of the Linnean Society”. 141 (3), s. 399–434, 2004. DOI: 10.1111/j.1096-3642.2004.00128.x. (ang.).
- ↑ a b Jack L. Conrad, Jennifer C. Ast, Shaena Montanari, Mark A. Norell. A combined evidence phylogenetic analysis of Anguimorpha (Reptilia: Squamata). „Cladistics”, 2010. DOI: 10.1111/j.1096-0031.2010.00330.x. (ang.).
- ↑ Jack L. Conrad. An Eocene shinisaurid (Reptilia, Squamata) From Wyoming, U.S.A.. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 26 (1), s. 113–126, 2006. DOI: 10.1671/0272-4634(2006)26%5B113:AESRSF%5D2.0.CO;2. (ang.).
- ↑ Thomas Ziegler, Le Khac Quyet. First record of the Chinese crocodile lizard from outside of China: Report on a population of Shinisaurus crocodilurus Ahl, 1930 from north-eastern Vietnam. „Hamadryad”. 27 (2), s. 193–199, 2003. (ang.).
- ↑ Thomas Ziegler, Le Khac Quyet, Vu Ngoc Thanh, Ralf Hendrix, Wolfgang Böhme. A comparative study of crocodile lizards (Shinisaurus crocodilurus Ahl, 1930) from Vietnam and China. „The Raffles Bulletin of Zoology”. 56 (1), s. 181–187, 2008. (ang.).
- ↑ a b Mona van Schingen i inni, Is there more than one Crocodile Lizard? An Integrative Taxonomic Approach Reveals Vietnamese and Chinese Shinisaurus crocodilurus Represent Separate Conservation and Taxonomic Units, „Der Zoologische Garten”, 85 (5), 2016, s. 240–260 (ang.).
- ↑ Appendices I, II and III of CITES. cites.org, 25 listopada 2023. [dostęp 2024-01-13]. (ang.).
- ↑ Shinisaurus crocodilurus, [w:] Species+ [online], UNEP-WCMC, CITES Secretariat [dostęp 2024-01-13] (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Hanna Dobrowolska: Gady. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981. ISBN 83-01-00957-8.
- Włodzimierz Juszczyk: Gady i płazy. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1986. ISBN 83-214-0464-2.