Przejdź do zawartości

Podatek liniowy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Podatek liniowy (również podatek płaski[1]) (ang. flat tax) – jest metodą obliczania wymiaru podatku, w myśl której wysokość należnego podatku jest wprost proporcjonalna do wielkości podstawy opodatkowania.

Koncepcja podatku liniowego jest formułowana najczęściej w odniesieniu do podatku dochodowego od osób fizycznych lub podatku dochodowego od osób prawnych. W takim przypadku wymiar podatku liniowego jest obliczany w oparciu o jedną stawkę opodatkowania, co oznacza, że wszyscy podatnicy płacą taką samą część (np. 19%) swoich dochodów w formie podatku.

W węższym znaczeniu podatek liniowy to wyłącznie brak progresji podatkowej, a więc wzrostu stawki podatkowej wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania. W takim sensie liniowa metoda obliczania wymiaru podatku może współistnieć w jednym systemie podatkowym obok kwoty wolnej od podatku oraz ulg podatkowych.

W szerszym znaczeniu podatek liniowy oznacza uproszczenie systemu podatku dochodowego, w tym zniesienie kwoty wolnej od podatku oraz ulg podatkowych. Wówczas całość wymiaru podatku zależy wyłącznie od jednej stawki opodatkowania oraz wielkości podstawy opodatkowania (np. dochodu). Jest to najbardziej klasyczne ujęcie podatku liniowego. W tym ujęciu funkcja wartości należnego podatku od wartości dochodu jest funkcją liniową dla dochodu większego od 0.

Zasadność podatku liniowego

[edytuj | edytuj kod]

Zasadność wprowadzenia podatku liniowego jest szeroko omawiana. Zwolennicy podatku liniowego utrzymują, że ten jest bardziej sprawiedliwy od podatku progresywnego, gdyż każdy płaci taki sam procent swojego dochodu. Przeciwnicy wskazują, że zebranie przez rząd takiej samej sumy pieniędzy jak w przypadku podatku progresywnego wymaga, aby mniejszy wkład finansowy bogatszej części społeczeństwa został zrównoważony przez większy wkład części biedniejszej. Zwolennicy odpowiadają na ten argument, że wprowadzenie jednolitej stawki dla każdego będzie stanowiło dodatkowy bodziec rozwojowy, dający wyższy wzrost PKB, co z kolei w dłuższej perspektywie da większe wpływy do budżetu nawet przy procentowo niższej stawce podatku. Podatek liniowy, którego kwota uzależniona jest od dochodu podatnika jest również krytykowany przez zwolenników, np. podatku pogłównego. Twierdzą oni, że sprawiedliwie jest dopiero wtedy, kiedy każdy płaci taką samą kwotę.

Jest kwestią sporną wśród ekonomistów, czy wprowadzenie podatku liniowego wpłynęło w sposób znaczący na poprawę sytuacji gospodarczej państw, które to uczyniły, zwłaszcza w obliczu istnienia innych barier rozwoju gospodarczego jak np. niski poziom wykształcenia i w związku z tym niska dostępność wykwalifikowanych zasobów pracy, oraz pozapodatkowe bariery rozwoju gospodarczego, takie jak przerost biurokracji, nieefektywne prawo czy braki w infrastrukturze.

Spór dochodzi do momentu, gdy potrzeba zdefiniowania pojęcia „sprawiedliwości”. Dla jednych sprawiedliwa jest równa stawka dla wszystkich, bez żadnych przywilejów u jakiejkolwiek grupy społecznej. Drudzy zwracają uwagę, że krańcowa użyteczność z dochodu jest malejąca (kolejne zarobione 100 PLN jest mniej warte dla milionera, niż dla osoby biednej), z tego powodu opodatkowywanie każdej kolejnej zarobionej jednostki pieniądza w tym samym stopniu, bez uwzględnienia dochodu osoby, jest niesprawiedliwe[2]. Wielu zwolenników podatku liniowego uwzględnia ten tok myślenia, postulując zniesienie opodatkowania dla najniżej usytuowanych (przy jednoczesnym zachowaniu podatku liniowego dla osób przekraczających próg podatkowy) lub podniesienie kwoty wolnej od podatku. Z drugiej strony według zwolenników podatku liniowego wyższy procentowo podatek dla osoby bogatej może być odbierany jako swoista „kara” dla lepiej zarabiającego, co według nich może osłabić motywację do generowania wyższego dochodu.

Wprowadzenie podatku liniowego, paradoksalnie, w pewnych sytuacjach, może prowadzić także do obniżenia kwoty płaconej przez osoby bogate. Przykładem tu może być debata na temat podatków jaka miała miejsce w Wielkiej Brytanii (2007). Przytoczony tam był przykład menedżera funduszu hedgingowego, który z racji pochodzenia dochodów (podatek od dochodów kapitałowych) odprowadzał procentowo niższy podatek od swoich milionowych przychodów, niż zwykła sprzątaczka płacąca PIT.

Efekty ekonomiczne

[edytuj | edytuj kod]

Ocena efektów podatku jest złożonym zagadnieniem, zależnym od konstrukcji samego podatku, kontekstu i struktury gospodarki oraz społeczeństwa, a także przyjętych wartości i celów polityki gospodarczej. W modelach ekonomicznych zwraca się uwagę szczególnie na krańcową elastyczność podaży pracy i unikania podatków w zależności od konstrukcji i wysokości stawek opodatkowania[3]. Podatek progresywny może w teorii zwiększać niepożądane zniekształcenia ekonomiczne, ponieważ zniechęca do dodatkowej produktywności i pracy osoby podlegające wyższym stawkom. W wielu analizach stwierdza się jednak, że podaż pracy jest mało wrażliwa na opodatkowanie[4]. Nieco wyższą elastyczność obserwuje się odnośnie do unikania opodatkowania przez osoby bogate, na przykład przez przenoszenie prywatnej konsumpcji do wewnątrz korporacji lub za granicę[5]. W badaniach amerykańskich, nawet podatnicy poinformowani o dokładnej konstrukcji progów, zwolnień i ulg, nie podejmują dużych zmian w decyzjach o świadczeniu pracy[6], choć w pewnym stopniu zależność taka jest obecna[7].

Wiele zarzutów, jakie stawia się wobec obowiązujących systemów progresywnego opodatkowania dochodów (koszty administracyjne, unikanie podatków i ograniczanie pracy i oszczędności), nie wypływa z progresji podatkowej, ale z opodatkowania dochodu. Stąd część ekonomistów proponuje jako alternatywne rozwiązanie nie podatki liniowe, ale np. objęcie wyższymi podatkami konsumpcji lub spadków[8].

Podatek liniowy może pogłębiać niekorzystne aspekty nierówności ekonomicznej, w szczególności jeśli jest już ona znacząca[9][10]. Wnioski płynące z analiz i modeli ekonomicznych są niejednoznaczne. Dla społeczeństw o niskim poziomie takich nierówności, niektóre modele ekonomiczne wskazują na optymalność podatków o konstrukcji bliskiej podatkom liniowym, a przy szczególnych założeniach nawet regresywnym[11][12]. W modelu dla danych z Hiszpanii, podatek liniowy może być korzystniejszy dla rozwoju gospodarczego[13]. W niektórych modelach obejmujących cykl życia uzyskuje się jako optymalny podatek mocno progresywny. Sens takich rezultatów może być tłumaczony tym, że maksymalny dochód uzyskuje się pod koniec kariery, kiedy nie jest już tak ważną motywacją. Większa progresja natomiast pomaga rozpocząć produktywną karierę, na której początku dochód jest bardziej istotny[14]. Największe przeglądy naukowe wiedzy o podatkach, takie jak przegląd zespołu Jamesa Mirrleesa dla Parlamentu Brytyjskiego, rekomendują jednak stosowanie progresywnych podatków dochodowych i konsumpcyjnych[15]. Analiza efektów liniowego systemu podatkowego w Rosji wykonana w Międzynarodowym Funduszu Walutowym nie stwierdziła znaczących specyficznych korzyści takiego rozwiązania, zaobserwowała natomiast że straciła na nim klasa średnia społeczeństwa[16]. Inny przegląd obejmujący wyniki z kilku krajów również ustalił, że jest to rozwiązanie niekorzystne dla klasy średniej, i mimo pewnych jego zalet, rekomenduje podatek progresywny[17].

Kryzys finansowy sprawił, że wielu ekonomistów zaczęło się krytycznie przyglądać podatkowi liniowemu. Kryzys uderzył szczególnie mocno w państwa posiadające podatek liniowy takie jak Estonia, Łotwa i Litwa, a także Ukraina i Słowacja. Międzynarodowy Fundusz Walutowy już w 2005 roku w swoich analizach zwrócił uwagę, że podatek liniowy na Słowacji nie spełnił pokładanych w nim nadziei[18]. W lipcu 2009 doradca ekonomiczny MFW Anna-Marie Gulde zaproponowała Łotwie zrezygnowanie z podatku liniowego na rzecz podatku progresywnego[19]. W Estonii również podejmowana jest dyskusja nad odwróceniem się od tego rozwiązania[20].

W USA najwyższa stawka podatkowa wynosiła co najmniej 70% w latach 1936–1980, w tym co najmniej 91% w latach 1950–1963[21]. Tak wysokie stawki praktycznie ustanawiają limit zarobków, co spowodowało zmniejszenie rozwarstwienia dochodów[22]. Piketty i Saez wiążą w swojej analizie obowiązywaniu silniejszej progresji relatywny dobrobyt i równość panujące w Stanach Zjednoczonych przez znaczną część XX wieku[23]. Przeciwnikiem podatku liniowego był też anarchokapitalista Murray Rothbard, według którego rozwiązanie to ogranicza wolność do wchodzenia nowych osób na rynek[24].

Podatek liniowy na świecie

[edytuj | edytuj kod]
Mapa stosowania liniowego podatku dochodowego na świecie.

Podatek liniowy został wprowadzony w wielu krajach Europy: obowiązuje m.in. w Estonii, na Łotwie, na Litwie, w Rosji, na Ukrainie, w Rumunii, w Bułgarii, w Serbii, w Czarnogórze, w Bośni i Hercegowinie, w Macedonii Północnej, w Albanii i w Gruzji. Stawka opodatkowania waha się między 10% a 44%. Na Grenlandii obowiązuje liniowy podatek dochodowy o stawce wyższej od większości efektywnych stawek w krajach z progresywnym opodatkowaniem – w wysokości 36%, z wyjątkiem kilku regionów ze stawkami 42-44%, z kwotą wolną od dochodu w wysokości 58000 DKK. Nie funkcjonuje tam natomiast podatek VAT[25].

W wielu krajach Europy nawet znaczące partie liberalne opowiadają się za utrzymaniem progresywnej skali podatku dochodowego, choć często postulują łagodzenie progresji stawki.

Skomplikowany system podatków progresywnych istnieje natomiast np. w Szwecji, w której państwo finansuje nawet drogie zabiegi dentystyczne oraz funduje wysokie stypendia znaczącej części studentów państwowych uczelni.

Również w Stanach Zjednoczonych obowiązuje progresywna skala (federalnego) podatku dochodowego. Obecnie funkcjonują stawki 10% dla osób, których roczny dochód nie przekracza 8 375[26] dolarów (dla osób niezamężnych, roku 2010), poprzez kolejne 15%, 25%, 28%, 33% aż do 35% dla osób zarabiających ponad 373 650[26] dolarów.

Wprowadzenie podatku liniowego proponowała w 1985 roku Partia Zielonych w Belgii ze stawką 50%, przy czym z płacenia podatków mieli być zwolnieni ludzie o dochodach niższych niż 10 000 ówczesnych franków belgijskich.

Podatek liniowy w Polsce

[edytuj | edytuj kod]

W Polsce od 2009 praktycznie obowiązuje podatek liniowy PIT, ponieważ wyższą stawkę podatku płaci około 1% podatników[27]. Podatek progresywny dochodów osób fizycznych wprowadzono w latach 90., ale od 2004 roku podatek liniowy mogą płacić osoby fizyczne prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą. Osoby, które zdecydują się na podatek liniowy tracą możliwość rozliczenia dochodu wspólnie z małżonkiem lub jako osoba samotnie wychowująca dziecko. Nie obowiązują ich również ulgi podatkowe (oprócz ulgi abolicyjnej)[28].

Podatek liniowy stał się przedmiotem szerokiej dyskusji publicznej w czasie wyborów parlamentarnych w 2005 roku. Dwie wiodące wówczas w sondażach przedwyborczych partie – Prawo i Sprawiedliwość oraz Platforma Obywatelska – toczyły spór medialny o zasadność wprowadzenia liniowej skali opodatkowania dochodów osób fizycznych[potrzebny przypis].

Niektórzy zwolennicy podatku liniowego w Polsce podkreślają, że celem jego wprowadzenia jest przyspieszenie wzrostu gospodarczego i zmniejszenie dystansu do zamożnych krajów Europy, natomiast skale progresywne są właściwsze dla gospodarek rozwiniętych, gdzie linearyzacja skali podatkowej nie daje tak silnych bodźców rozwojowych dla gospodarki, jak to ma miejsce w przypadku gospodarek rozwijających się.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ O terminologii związanej z podatkiem liniowym na blogu R. Gwiadzowskiego. [dostęp 2015-11-16].
  2. ↑ Peter Diamond, Emmanuel Saez, The Case for a Progressive Tax: From Basic Research to Policy Recommendation, „Journal of Economic Perspectives”, 4, 2011, s. 165–190, DOI: 10.1257/jep.25.4.165, ISSN 0895-3309 [dostęp 2017-01-04].
  3. ↑ Piketty i inni, Optimal Taxation of Top Labor Incomes: A Tale of Three Elasticities, „NBER”, 23 listopada 2011 [dostęp 2017-01-04].
  4. ↑ Emmanuel Saez, Manos Matsaganis, Panos Tsakloglou, Earnings Determination and Taxes: Evidence From a Cohort-Based Payroll Tax Reform in Greece, „The Quarterly Journal of Economics”, 2012, qjr052, DOI: 10.1093/qje/qjr052, ISSN 0033-5533 [dostęp 2017-01-04] [zarchiwizowane z adresu 2017-01-04] (ang.).
  5. ↑ Saez i inni, The Elasticity of Taxable Income with Respect to Marginal Tax Rates: A Critical Review, „NBER”, 28 maja 2009 [dostęp 2017-01-04].
  6. ↑ Chetty i inni, Teaching the Tax Code: Earnings Responses to an Experiment with EITC Recipients, „NBER”, 3 kwietnia 2009 [dostęp 2017-01-04].
  7. ↑ Chetty i inni, Using Differences in Knowledge Across Neighborhoods to Uncover the Impacts of the EITC on Earnings, „NBER”, 19 lipca 2012 [dostęp 2017-01-04].
  8. ↑ The flat tax falls flat for good reasons [online], Washington Post [dostęp 2017-01-04].
  9. ↑ Koen Caminada, Kees Goudswaard, Does a Flat Rate Individual Income Tax Reduce Tax Progressivity? A Simulation for the Netherlands, Rochester, NY: Social Science Research Network, 2001 [dostęp 2017-01-04].
  10. ↑ Denvil Duncan, Klara Sabirianova Peter, Unequal inequalities: Do progressive taxes reduce income inequality?, „International Tax and Public Finance”, 4, 2016, s. 762–783, DOI: 10.1007/s10797-016-9412-5, ISSN 0927-5940 [dostęp 2017-01-04] (ang.).
  11. ↑ Mankiw i inni, Optimal Taxation in Theory and Practice, „NBER”, 11 czerwca 2009 [dostęp 2017-01-04].
  12. ↑ Alari Paulus, Andreas Peichl, Effects of Flat Tax Reforms in Western Europe on Income Distribution and Work Incentives, Rochester, NY: Social Science Research Network, 6 października 2008 [dostęp 2017-01-04].
  13. ↑ Marta González-Torrabadella, Josep Pijoan-Mas, Flat tax reforms: a general equilibrium evaluation for Spain, „Investigaciones Economicas”, 2, 2006, s. 317–351 [dostęp 2017-01-04].
  14. ↑ Kindermann i inni, High Marginal Tax Rates on the Top 1%? Lessons from a Life Cycle Model with Idiosyncratic Income Risk, „NBER”, 16 października 2014 [dostęp 2016-12-23].
  15. ↑ Mirrlees Review - Institute For Fiscal Studies - IFS [online], ifs.org.uk [dostęp 2017-01-04].
  16. ↑ The „Flat Tax(es)”: Principles and Evidence [online], imf.org [dostęp 2017-01-04].
  17. ↑ Andreas Peichl, University of Mannheim, Germany, Flat-rate tax systems and their effect on labor markets, „IZA World of Labor”, 2014, DOI: 10.15185/izawol.61 [dostęp 2017-01-04].
  18. ↑ MFW: Wprowadzenie podatku liniowego na Słowacji nie poprawiło dochodów budżetu.
  19. ↑ Transcript of a Conference Call on Staff-Level Agreement on First Review of Latvia’s Stand-By Arrangement.
  20. ↑ This Country is Mopping Up Trickle-Down Economics, „Bloomberg.com”, 2 grudnia 2016 [dostęp 2017-01-04].
  21. ↑ National Taxpayers Union – History of Federal Individual Income Bottom and Top Bracket Rates. ntu.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-04-29)]..
  22. ↑ The Great Compression: How War And Taxes Made Us All Middle Class, And Why That’s Changed – BusinessWeek.
  23. ↑ Piketty i inni, Income Inequality in the United States, 1913-1998 (series updated to 2000 available), „NBER”, 1 września 2001 [dostęp 2017-01-04].
  24. ↑ e, The Case Against the Flat Tax, „Mises Institute”, 18 sierpnia 2014 [dostęp 2017-01-04].
  25. ↑ Tax Greenland - Tax Agency [online], int.aka.gl [dostęp 2017-01-07].
  26. ↑ a b Taxation in United States.
  27. ↑ PIT 2009: Sprawdź o ile mniejszy podatek zapłacisz.
  28. ↑ Działalność gospodarcza a ulgi podatkowe. [dostęp 2015-01-04].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Robert Hall, Alvin Rabushka: Podatek liniowy. Warszawa: Wydawnictwo ABC, 1998. ISBN 83-87916-00-5.
  • Grzegorz Gołębiowski, Dyskusja wokół podatku liniowego, „Studia BAS” Nr 14/2008, Biuro Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu.
  • Jerzy Żyżyński: Polemika z książką Roberta Gwiazdowskiego. Podatek progresywny i proporcjonalny. Doktrynalne przesłanki, praktyczne konsekwencje. Ekonomista nr 6, 2007, s. 943-953.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Podatek_liniowy&oldid=71498939”