Ryjkowcowate

Ryjkowcowate
	Curculionidae
	Latreille, 1802
	Okres istnienia: apt–dziś PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q
	; Słonik orzechowiec (Curculio nucum)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Podgromada	uskrzydlone
Rząd	chrząszcze
Podrząd	chrząszcze wielożerne
Infrarząd	Cucujiformia
(bez rangi)	Phytophaga
Nadrodzina	ryjkowce
Rodzina	ryjkowcowate
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ryjkowcowate, słoniki^[2] (Curculionidae) – rodzina chrząszczy z podrzędu wielożernych i nadrodziny ryjkowców. W zapisie kopalnym znane od aptu^[3].

Opis

Chrząszcze o ciele długości od 0,6 mm (w podrodzinie kornikowatych^[4]) do 50 mm^[2]. Samce są zwykle mniejsze i smuklejszej budowy niż samice^[5]. Przednia część głowy wydłużona jest w ryjek (rostrum), na którego szczycie leży aparat gębowy typu gryzącego^[5]. Długość ryjka może być bardzo różna: u niektórych kornikowatych jest tak słabo wyrażony, że głowa pozostaje kulistawa^[4], podczas gdy u niektórych Curculioninae może być wielokrotnie dłuższy niż reszta ciała. Ryjek może być też chowany w rowku na przedpiersiu. Na ryjku znajdują się zwykle jedenastoczłonowe^[5], kolankowato zgięte czułki o zwartych buławkach^[6]. Pokrywy mogą być różnego kształtu, u większości gatunków są punktowane, u kornikowatych ich tył wykazuje często dymorfizm płciowy^[5]^[4]. Nogi są dość silne, kroczne, u nielicznych gatunków przystosowane do skakania^[5].

Larwy są pędrakowate, beznogie lub o odnóżach szczątkowych^[7]. Przetchlinki tułowiowe leżą u nich na przetułowiu. Liczba grzbietowych zmarszczek na oskórku segmentów odwłokowych wynosi od 3 do 4^[6].

Ekologia i występowanie

Rodzina kosmopolityczna, rozprzestrzeniona we wszystkich krainach zoogeograficznych od Arktyki na północy po wyspy Subantarktyki na południu^[6]. Jej przedstawiciele zamieszkują wszelkie środowiska lądowe^[3], z pustyniami i wysokimi górami włącznie^[6]. W Polsce stwierdzono około 860 gatunków należących do tej rodziny^[8] (zobacz: ryjkowcowate Polski).

Postacie dorosłe oraz larwy niemal bez wyjątku są roślinożerne^[9]. Żerują na różnorodnych organizmach roślinnych: okrytonasiennych, nagonasiennych, paprotnikach, mszakach, porostach, a nawet glonach i sinicach. Larwy większości gatunków są endofityczne i przechodzą rozwój wewnątrz różnych organów roślin, np. korzeni, pąków, kwiatów czy nasion. Liczne są jednak ektofityczne i żerują od zewnątrz na liściach lub korzeniach. U nielicznych gatunków znaleźć można larwy koprofagiczne, myrmekofilne, a nawet drapieżne^[6].

Systematyka

Do rodziny tej zalicza się około 51 000 opisanych gatunków, zgrupowanych w około 4600 rodzajach, co stanowi ponad 80% ryjkowców^[6] i czyni ją jedną z najliczniejszych rodzin zwierząt^[3]. Systematyka rodziny jest wciąż nieustabilizowana i trwają próby ustanowienia podziału na podrodziny i plemiona tak, by odzwierciedlał filogenezę^[7]^[6].

W systemie z pracy Boucharda i innych z 2011 roku zastosowano podział na 17 podrodzin^[10]:

Curculioninae Latreille, 1802
Bagoinae Thomson, 1859
Baridinae Schönherr, 1836
Ceutorhynchinae Gistel, 1848 – krótkoryjki
Conoderinae Schönherr, 1833
Cossoninae Schönherr, 1825 – trzenie
Cryptorhynchinae Schönherr, 1825 – krytoryjki
Cyclominae Schönherr, 1826
Entiminae Schönherr, 1823
Hyperinae Marseul, 1863 (1848) – ziołomirki
Lixinae Schönherr, 1823
Mesoptiliinae Lacordaire, 1863
Molytinae Schönherr, 1823
Orobitidinae Thomson, 1859
Xiphaspidinae Marshall, 1920
Scolytinae Latreille, 1804 – kornikowate
Platypodinae Shuckard, 1839 – wyrynnikowate

Znaczenie

Niektóre są uciążliwymi szkodnikami roślin uprawnych jak wołek ryżowy (Calandra oryzae syn. Sitophilus oryzeus), który w ciepłym klimacie atakuje rośliny zbożowe w fazie dojrzałości mlecznej, natomiast w klimacie umiarkowanym jest szkodnikiem magazynowym. Niektóre są szkodnikami lasu. Innymi szkodnikami z rodziny ryjkowcowatych są:

słonik orzechowiec (Curculio nucum)
wołek zbożowy (Sitophilus granarius)
wołek kukurydzowy (Sitophilus zea-mays)
smolik sosnowiec, szkodnik lasu
kwieciak jabłkowiec, szkodnik sadowniczy
kwieciak malinowiec
opuchlaki, atakujące m.in. byliny i krzewy owocowe oraz różaneczniki (larwy – system korzeniowy, osobniki dorosłe – liście)^[11]

Inne gatunki (wybór):

Choinek szary (Brachyderes incanus)
Chowacz czterozębny (Ceutorrhynchus quadridens)
Kluk czarny (Otiorhynchus niger)
Kluk owalny (Otiorhynchus ovatus)
Krytoryjek olchowiec (Cryptorhynchus lapathi)
Rozpucz lepiężnikowiec (Liparus glabrirostris)
Sieciech niegłębek (Philopedon plagiatus)
Smolik drągowinowiec (Pissodes piniphilus)
Smolik harcyński (Pissodes harcyniae)
Smolik jodłowiec (Pissodes piceae)
Smolik szyszkowiec (Pissodes validirostris)
Smolik znaczony (Pissodes castaneus)
Szeliniak czarny (Hylobius excavatus)
Szeliniak mniejszy (Hylobius pinastri)
Zmiennik brudny (Strophosoma capitatum)
Zmiennik leszczynowiec (Strophosoma melanogrammum)

Przypisy

↑ Curculionidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b Encyklopedia Powszechna PWN. T. 4. R–Z. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 99.
↑ ^a ^b ^c Dave Clarke, Ajay Limaye, Duane D Mckenna, Rolf Oberpriele. The Weevil Fauna Preserved in Burmese Amber—Snapshot of a Unique, Extinct Lineage (Coleoptera: Curculionoidea)r. „Diversity”. 11 (1), 2018. DOI: 10.3390/d11010001.
↑ ^a ^b ^c Marian Nunberg: Klucze do oznaczania owadów Polski. Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 99-100. Korniki – Scotylidae, Wyrynniki – Platypodidae. Warszawa, Wrocław: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, PWN, 1981.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Stanisław Smreczyński: Klucze do oznaczania owadów Polski. Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 98a. Ryjkowce – Curculionidae. Wstęp i podrodzina Apioninae. Warszawa: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, PWN, 1965.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Rolf G. Oberprieler, Adriana E. Marvaldi, Robert S. Anderson. Weevils, weevils, weevils everywhere. „Zootaxa”. 1668, s. 491-520, 2007. DOI: 10.5281/zenodo.274039.
↑ ^a ^b Marek Wanat: Rząd: chrząszcze – Coleoptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 304-305.
↑ rodzina: Curculionidae Latreille, 1802 – ryjkowcowate. [w:] Biodiversity Map [on-line]. [dostęp 2019-12-29].
↑ ryjkowcowate, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-03-16] .
↑ PatriceP. Bouchard PatriceP. i inni, Family-group names in Coleoptera (Insecta), „ZooKeys”, 88, 2011, s. 1-972, DOI: 10.3897/zookeys.88.807 .
↑ Choroby truskawek. e-ogrody.com. [dostęp 2009-03-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-05-07)].

Bibliografia

Heiko Bellmann, Henryk Garbarczyk: Owady. Warszawa: Multico, 2007. ISBN 978-83-7073-418-3.
Gołębiowska Z., Nawrot J., Szkodniki magazynowe, PWRiL, Warszawa, 1976
Karnkowski W., Jak odróżnić gatunki wołków. Szkodniki magazynowe, Przegląd Zbożowo-Młynarski, 1991, Nr 4
Sandner H., Owady. Zwierzęta świata., PWN, Warszawa, 1990

[itis-1] Curculionidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[pwn-2] Encyklopedia Powszechna PWN. T. 4. R–Z. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 99.

[Clarkeetal-3] Dave Clarke, Ajay Limaye, Duane D Mckenna, Rolf Oberpriele. The Weevil Fauna Preserved in Burmese Amber—Snapshot of a Unique, Extinct Lineage (Coleoptera: Curculionoidea)r. „Diversity”. 11 (1), 2018. DOI: 10.3390/d11010001.

[Nunberg-4] Marian Nunberg: Klucze do oznaczania owadów Polski. Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 99-100. Korniki – Scotylidae, Wyrynniki – Platypodidae. Warszawa, Wrocław: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, PWN, 1981.

[Smreczyński-5] Stanisław Smreczyński: Klucze do oznaczania owadów Polski. Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 98a. Ryjkowce – Curculionidae. Wstęp i podrodzina Apioninae. Warszawa: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, PWN, 1965.

[Oberprieler7-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Rolf G. Oberprieler, Adriana E. Marvaldi, Robert S. Anderson. Weevils, weevils, weevils everywhere. „Zootaxa”. 1668, s. 491-520, 2007. DOI: 10.5281/zenodo.274039.

[Blaszak-7] Marek Wanat: Rząd: chrząszcze – Coleoptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 304-305.

[biomap-8] rodzina: Curculionidae Latreille, 1802 – ryjkowcowate. [w:] Biodiversity Map [on-line]. [dostęp 2019-12-29].

[9] ryjkowcowate, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-03-16] .

[families-10] PatriceP. Bouchard PatriceP. i inni, Family-group names in Coleoptera (Insecta), „ZooKeys”, 88, 2011, s. 1-972, DOI: 10.3897/zookeys.88.807 .

[11] Choroby truskawek. e-ogrody.com. [dostęp 2009-03-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-05-07)].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Tshekardocoleoidea	†Labradorocoleidae †Oborocoleidae †Tshekardocoleidae
Permocupedoidea	†Permocupedidae †Taldycupedidae
Permosynoidea	†Ademosynidae †Permosynidae

Asiocoleoidea	†Asiocoleidae †Tricoleidae
Rhombocoleoidea	†Rhombocoleidae
Schizophoroidea	†Catiniidae †Schizocoleidae †Schizophoridae
Lepiceroidea	Lepiceridae
Sphaeriusoidea	gałeczkowate Hydroscaphidae Torridincolidae
incertae sedis	†Triamyxidae