Watatsumi

Watatsumi (jap. 海神・綿津見 Bóg Mórz), znany również jako Ryūjin (jap. 龍神 Smoczy Bóg) – władca mórz i oceanów w mitologii japońskiej. Mieszkał w znajdującym się na dnie morza Ryūgū-jō (jap. 龍宮城 Smoczy Pałac), gdzie trzymał cudowną perłę, za pomocą której mógł kontrolować przypływy i odpływy. Według Nihon-shoki był dzieckiem Izanami i Izanagiego, w późniejszych legendach został utożsamiony z postacią boga-smoka Ryūjina. Córki władcy mórz zostały żonami dzieci Ninigiego, dzięki czemu potomkowie Amaterasu nie musieli siłą podporządkowywać sobie podwodnego świata.

Władca mórz

Imię Watatsumi składa się z archaizmów: wata znaczy morze, tsu to partykuła dzierżawcza (jak współczesna no), mi ma znaczenie kami (boga, bóstwa). Imię to znaczy więc: bóg, bóstwo mórz.

Watatsumi często ukazuje się pod ludzką postacią, ale jego podwładni to różne morskie stworzenia – żółwie, węże, smoki, ryby i inne stworzenia morskie. Mimo iż panuje on pod wodą niepodzielnie, ma problemy z utrzymaniem swoich podwładnych w ryzach. Przy pomocy smoków i węży może kontrolować przypływy i odpływy, przywołuje lub uśmierza fale i sztormy oraz zsyła lub zatrzymuje deszcze.

Smoczy pałac

Według mitologii japońskiej, Watatsumi razem ze swymi dziećmi miał zamieszkiwać Ryūgū-jō (jap. 竜宮城 lub 龍宮城 Smoczy Pałac), w którym ukryta była cudowna perła, za pomocą której można było kontrolować przypływy i odpływy. Mityczne położenie pałacu nie jest dokładnie znane, bohaterowie, którzy pragnęli się udać do podwodnego pałacu, nigdy nie trafiali tam intencjonalnie. Według Kojiki Hoori trafił do pałacu Watatsumiego dzięki pomocy boga o imieniu Shiotsuchi, który wsadził go do niewielkiej łódeczki, a następnie zepchnął łódkę do wody w kierunku pałacu. W podobny sposób do pałacu trafiła bohaterka opowiadania Kaijin bessō („Willa boga mórz”), w której zakochał się syn władcy mórz. Ojciec dziewczyny przyjął bogate dary i wysłał córkę na morze w łódce bez wioseł, która sama zstąpiła w głąb oceanu do wspaniałego pałacu zamieszkiwanego przez smoki. Trzecim człowiekiem znanym z mitów, któremu udało się odwiedzić pałac, był Tarō Urashima. Jednak on również nie poznał drogi do pałacu, gdyż trafił tam na grzbiecie żółwia.

Genealogia

Izanagi

Izanami

Inni bogowie

Amaterasu

Tsukuyomi

Susanoo

Takamimusubi

Toyoakitsushi

Oshihomimi

Ōyamatsumi

Watatsumi

Ninigi

Konohanasakuya

Tenazduchi

Ashinadzuchi

Otohime

Hoori

Hoderi

Hosuseri

Kushiinada

Tamayori-bime

Ugayafukiaezu

Suseri-bime

Ōkuninushi

Inahi

Mikenu

Itsuse

Airahime

Jimmu

Himetataraisuzu

Tagishimimi

Kasumimi

Kawamata-bime

Kamununakawamimi

Hikoyai

Kamuyaimimi

Dzieci władcy mórz

Ryūjin zamieszkuje podwodny pałac ze swoim potomstwem, które od imienia ojca często nazywane jest rodem ryūjinów. Według licznych przekazów Watatsumi jest ojcem licznej gromadki córek, którym bardzo nudzi się w morzu, gdyż brakuje im tam odpowiedniego towarzystwa, dlatego od czasu do czasu wyłaniają się na powierzchnię i romansują z ludźmi. Córkami smoczego władcy są m.in. Tamayori-bime, Toyotama-hime i Benten.

Toyotama-hime i Hoori

Córka Watatsumiego Toyotama-hime w kronikach określana jest słowem wani (jap. 鰐), które obecnie w Japonii oznacza krokodyla. Ponieważ zwierzęta te nie występują w tym kraju, przypuszcza się, że wcześniej wyraz ten odnosił się do smoków. Dodatkowym argumentem potwierdzającym tę tezę jest podobieństwo krokodyla do smoka w tradycyjnej chińskiej ikonografii.

Pewnego dnia do pałacu Watatsumiego zawitał Hoori, syn Ninigiego, który szukał w głębinach zaginionego haczyka starszego brata Hoderiego. Potomek Amaterasu zakochał się w Toyotama-hime i ożenił się z nią. Według Nihon-shoki władca mórz chciał sprawdzić kandydata do ręki córki, czy rzeczywiście jest on potomkiem bogów niebiańskich. Przygotował dla niego specjalne trzystopniowe siedzisko i przyglądał się, czy zalotnik będzie potrafił usiąść na nim zgodnie z zasadami niebiańskiej etykiety. Syn Ninigiego bez problemu sprostał temu zadaniu – najpierw na pierwszym stopniu oczyścił swoje stopy, na następnym pochylił się i oparł ręce, a potem usiadł dostojnie na ostatnim podwyższeniu. Widząc to Watatsumi nie miał już wątpliwości co do pochodzenia zięcia i zgodził się wydać mu córkę za żonę.

Hoori zatęsknił jednak za swoim domem i postanowił opuścić podwodne królestwo, jego żona Otohime była już w ciąży i niebawem po jego odejściu na ląd wyruszyła za nim, gdyż postanowiła powić dziecko w jego królestwie. Kiedy nadszedł dzień porodu, udała się do chaty i zakazała Hooriemu zaglądać do środka. W mężczyźnie zwyciężyła jednak ciekawość: otworzył drzwi i ujrzał swoją ukochaną w prawdziwej postaci morskiego potwora. Rozgniewana Toyotama-hime wróciła do Smoczego Pałacu, opuszczając męża i syna, któremu nadano imię Ugayafukiaezu. Odejście Otohime do pałacu ojca miało tłumaczyć przerwanie jedności lądu i morza.

Tamayori-bime, Ugayafukiaezu i smocza krew cesarzy

Druga z córek Watatsumiego, imieniem Tamayori-bime, po powrocie swojej siostry do Smoczego Pałacu wyruszyła opiekować się dzieckiem swojej siostry – chłopcem imieniem Ugayafukiaezu. Gdy chłopiec dorósł, ożenił się ze swoją opiekunką, a z ich związku pochodzi m.in. pierwszy cesarz Japonii, Jimmu.

Ponieważ Hoori, syn Ninigiego, potomka Amaterasu, ożenił się z Toyotama-hime, córką smoka Watatsumi, ich syn miał w swoich żyłach smoczą krew. Dodatkowo ożenił się on z siostrą własnej matki Tamayori-bime, która również była smoczycą. W ten sposób potomkowie Hooriego, którzy później zasiadali na tronie cesarskim w Japonii, mieli otrzymać "smocze geny".

Dowodem na słuszność takiej interpretacji są zapiski, w których wspomina się o smoczym ogonie cesarza Ōjina. Od czasów jego panowania na dworze popularność zdobyła męska szata suso, która miała ukrywać ten szczegół anatomii wśród cesarzy. Podobno smoczy ogon cesarza został odkryty, gdy jedna z dam dworu przez nieuwagę przytrzasnęła smoczy ogon władcy drzwiami.

Syn władcy mórz i jego wybranka

W opowiadaniu pt. Kaijin bessō („Willa króla mórz”, 1914) autorstwa Kyōki Izumiego (1873–1939) syn władcy mórz zakochał się w pięknej dziewczynie i zapragnął pojąć ją za żonę. Ojciec wybranki z chciwości przyjął bogate dary i oddał córkę, pozostawiając ją na pełnym morzu w małej łódeczce bez wioseł. Łódka sama zstąpiła w głąb oceanu do wspaniałego pałacu władcy mórz. Tam dziewczyna ujrzała ukochanego pod postacią smoka ubranego w zbroję. Początkowo dziewczyna tęskniła za ojcem, ale syn króla smoków przekonał ją, że nie powinna żałować życia na ziemi, skoro ludzka miłość nie potrafi przezwyciężyć pożądliwości i głupoty.

Córka władcy mórz i Tarō Urashima

Postać córki smoczego króla pojawia się również w japońskiej legendzie o Tarō Urashimie, który uratował żółwia, w zamian za co mógł odwiedzić Smoczy Pałac. Spędził na dnie morza kilka dni, lecz wkrótce zatęsknił za swoim domem i starą matką, która została na lądzie, więc poprosił o powrót do domu. W ramach wdzięczności za uratowanie morskiego stworzenia otrzymał on od smoczej księżniczki czarne pudełko, którego pod żadnym pozorem nie wolno było mu otwierać. Po powrocie na ląd okazało się, iż świat, który znał, znikł, jego rodzinna wioska kompletnie się zmieniła, a wszyscy ludzie, których znał, już dawno umarli. Jak się okazało, czas w Smoczym Pałacu biegł dużo wolniej niż w przypadku reszty świata.

Mity

Dzwon z pałacu władcy mórz

Władca mórz miał wielu wrogów i często toczył bitwy. Według jednej z legend poprosił o pomoc dzielnego wojownika Fujiwarę Hidesato. Śmiałek pokonał olbrzymiego jadowitego wija i w nagrodę otrzymał dzwon z podmorskiego pałacu. Hidesato bardzo się ucieszył z tego powodu, gdyż miał zamiar ofiarować dzwon buddyjskiej świątyni Onjō-ji u stóp góry Hiei (Hiei-zan). Dzwon został zawieszony w owym przybytku, a jego brzmienie było tak piękne, że stał się znany w całej Japonii.

Istnieje również inne podanie dotyczące historii dzwonu ze świątyni Onjō-ji. Według niego samuraj Awazu no Kanja wybudował świątynię buddyjską, a gdy brakowało w niej tylko dzwonu, wyruszył drogą morską do Izumo, by zakupić żeliwo. Na morzu nagle zerwał się silny wiatr, a fale zatrzymywały statek. Przerażeni ludzie po chwili zauważyli łódeczkę, w której płynął chłopiec, który nakazał samurajowi przesiąść się do łódki. Po chwili łódka z chłopcem i samurajem zanurzyła się w morzu i dotarła na samo dno, do pałacu Ryūjina.

Bóg-smok poprosił samuraja o pomoc w pokonaniu ogromnego węża, który zagrażał jego pałacowi. Awazu no Kanja zgodził się i wszedł na najwyższą wieżę pałacową, gdy zobaczył ogromnego węża i jego drużynę, zaczął mierzyć do niego z łuku, a każdy strzał był celny. Po chwili przerażająca bestia padła martwa, a jej drużyna rozpierzchła się. Wszyscy mieszkańcy smoczego pałacu nie posiadali się z radości, a Watatsumi postanowił nagrodzić samuraja. Kiedy Awazu no Kanja powiedział, że wyruszył po materiał na dzwon do świątyni, władca mórz postanowił podarować mu dzwon wiszący w bramie pałacowej.

Samuraj zawiózł ten prezent do zbudowanej przez siebie świątyni Kōkō-ji w Awazu, w prowincji Ōmi. Wiele lat później przybytek został zniszczony i nikt nie wie, co się stało z dzwonem Ryūjina. Niektórzy twierdzą, że został przeniesiony do świątyni Onjō-ji w Ōtsu.

Buddyjski klejnot

U schyłku VII wieku statek chiński płynął do Japonii wioząc skarby dla pewnej świątyni. Koło Sanuki nagle zerwała się gwałtowna burza i bardzo szybko ucichła. Kapitan stwierdził wówczas, że zaginął cudowny kryształ, który miał właściwości odbijania obrazu Buddy. Doniósł o tym ministrowi Fuhito Fujiwarze, a ten przyjechał do Sanuki i kazał nurkom szukać zaginionego skarbu. Mimo długich poszukiwań kryształ nie zostawał odnaleziony, wtedy pojawiła się stara rybaczka, która powiedziała, że odzyska kryształ, jeśli jej syn zostanie przyjęty do rodziny Fujiwara, na co Fuhito wyraził zgodę.

Kobieta zanurkowała tak głęboko, aż dopłynęła do Ryūgū-jō, na którego szczycie lśnił cudowny klejnot. Korzystając z nieuwagi strażników, porwała skarb i zaczęła płynąć ku powierzchni, lecz wówczas dostrzegli ją strażnicy. Ponieważ wiedziała, że morskie potwory boją się widoku krwi, raniła się nożem, a przerażone istoty cofnęły się. Kobieta wypłynęła na powierzchnię, lecz umarła z wyczerpania. Kryształ jednak został odzyskany, a jej syn przyjęty do rodziny Fujiwara, został sławnym ministrem i wszedł do historii pod imieniem Fusasaki.

Bibliografia

• Agnieszka Kozyra: Mitologia japońska. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN, 2011, s. 161-165. ISBN 978-83-262-1002-0.
• Jolanta Tubielewicz: Mitologia Japonii. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1986, s. 227-230. ISBN 83-221-0109-0.