Bitka na Zelengori
| Bitka na Zelengori | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Segment Drugog svetskog rata u Jugoslaviji | |||||||
 Kretanje Mihailovićeve kolone u proleće 1945. | |||||||
| |||||||
| Sukobljene strane | |||||||
 Jugoslovenska armija
|
 JVUO
| ||||||
| Komandanti i vođe | |||||||
| Draža Mihailović | |||||||
Bitka na Zelengori je bila poslednja bitka između partizana i četnika, i jednu od poslednjih bitaka Drugog svetskog rata u Jugoslaviji.
Vođena je 12. i 13. maja 1945. godine.
Pobedom na Zelengori, snage Jugoslovenske armije su osujetile pokušaj četničkih ostataka (JVuO) da se iz Bosne, preko Zelengore, Drine, Sandžaka prebace u Srbiju.
Porazom na Zelengori četnička vojska je prestala da postoji.
Draža Mihailović je uveren da ćemo mi u dogledno vreme evakuisati zemlju, nada se da se to neće dogoditi tako brzo.[1]
– Izveštaj nemačkog izaslanika Hermana Nojbahera ministru fon Ribentropu od 1. septembra 1944.
Krajem 1944. godine, potisnute nemačke snage su se probijale iz Srbije i iz Crne Gore ka Bosni, u sklopu velikog proboja nemačke Armije E iz Grčke. Četnici su nastupali zajedno sa Nemcima. Stigavši u Bosnu, četnici su držali položaje u sklopu nemačkog fronta, snabdevani municijom i opremom od Vermahta. Početkom 1945. godine, nemačko-četnički front u Bosni je predstavljao donji krak Sremskog fronta, protiv Jugoslovenske armije. U proleće 1945. godine dolazi do opšteg potiskivanja nemačkih snaga iz Bosne, što je lančano uticalo na slom četnika:
Nemci napuštaju za dva dana Priboj i sve do Drine. Usled toga nemoguće mi se održati u Sandžaku i Čajniču...[2]
– Depeša Pavla Đurišića Draži Mihailoviću od 12. januara 1945.
Nemci će napustiti Drinu kroz nekoliko dana. Crveni vrše pritisak sa juga, istoka i severa. Hrane i krova za ovako velike snage nema, te je opstanak ovde nemoguć. Zbog ovoga sam rešio u sporazumu sa Pavlom i Račićem u prisustvu Baletića da krenemo na sever jer je to jedino rešenje da održimo ovo što imamo.[2]
– Depeša Zaharija Ostojića Draži Mihailoviću od 21. januara 1945.
Četnički general Draža Mihailović zahtevao je preko Gojka Borote od Nemaca hitnu isporuku municije i razmenu oficira za vezu:
Zašto Nemci neupućuju obećanu municiju u Rudanku. Vrlo je hitno... Da li ste izdejstvovali odobrenje za oficira za vezu. Hitno je.[3]
– Depeša Draže Mihailovića Gojku Boroti od 31. januara 1945.
Četnički vođa je nameravao da ostane u Bosni sve dok Nemci drže položaje:
Ja sa srbijanskim i bosanskim snagama ostajem ovde dokle god okupator drži Sarajevo, Bijeljinu, Brčko i sve ostale veće gradove u Bosni, iskorišćujući vreme za organizaciju jake gerile u Bosni i Srbiji.[3]
– Depeša Draže Mihailovića Pavlu Đurišiću od 20. marta 1945.
Početkom aprila 1945. borbe su stigle nadomak Berlina, ali general Mihailović je verovao da Nemačka neće tako brzo kapitulirati, i da će organizovati gerilu na Balkanu:
I ako je u Nemačkoj vrlo teška situacija, ipak nemačke trupe u Bosni vrše veliku ofanzivu protiv komunista. Po svem izgledu, da Nemci hoće da razviju gerilu ne samo u Nemačkoj već i na Balkanu.[4]
– Depeša Draže Mihailovića od 1. aprila 1945 god.
Početkom aprila 1945. godine Sarajevo je oslobođeno od Nemaca, a 12. aprila probijen je Sremski front. Slomom okupacionih trupa, četnici su ostali bez moćnih zaštitnika i snabdevanja municijom.
Pavle Đurišić je sredinom marta 1945. godine samovoljno napustio četničkog "đenerala" Dražu Mihailovića, pokušavajući da se probije ka zapadu, u dogovoru sa ustaškim vlastima.[5] Sa Đurišićem ka zapadu je krenulo više četničkih vođa i njihovih jedinica:
Koliko je dubok bio rascijep među četnicima pokazivao je ne samo Đurišićev odlazak od Mihailovića, već još više činjenica da se Đurišiću na njegovom putu na zapad pridružio i Mihailovićev prvi titularni zamjenik i glavni politički savjetnik Dragiša Vasić. To su učinili i mnogi Mihailovićevi vodeći komandanti, među njima Zaharije Ostojić, načelnik komande za istočnu Bosnu, Petar Baćović, komandant hercegovačkih četnika, Mirko Lalatović, jedan od vodećih četničkih štabnih oficira, te Luka Baletić i Pavle Novaković.[6]
– Jozo Tomašević, istoričar
Đurišićeva kolona je uništena u bici na Lijevča polju od snaga NDH, nakon što je prekršio sporazum.[6]
Sredinom aprila 1945. godine, Draža Mihailović je sa preostalim četničkim snagama, oko 10.000 do 12.000 ljudi, krenuo iz srednje Bosne ka zapadu, tragom Đurišića, ali kada su stigli u dolinu Vrbasa, promenio je naglo pravac marša jugozapadno, ka Srbiji.
Četnička vojska se kretala u tri kolone. Desnom komandovao je potpukovnik Dragutin Keserović, levom potpukovnik Dragoslav Račić, a srednjom, u kojoj se nalazila Vrhovna komanda i preživeli članovi Centralnog komiteta komandivao je major Nikola Kalabić. Od planine Motajice skrenuli su na jug, pa brzim pokretima pravcem: Motajica - istočo od Kotor-Varoši - između Travnika i Zenice, izbili su u planinske predjele pored Fojnice.
Izabrani pravac je vodio kroz planinska područja, šumovita i besputna, radi izbegavanja domašaja 2. armije JA. Na tom pravcu je trebalo savladati mnoštvo teških terenskih prepreka, što je imalo za posljedicu gubljenje teže ratne opreme i ostavljanje bolesnika i ranjenika koji nisu imali fizičke snage da to izdrže. Ovo zlopaćenje, među četnicima upamćeno kao "bosanska golgota", je dovelo do demoralizacije razočaranja u starješine.
Mihailovićevo rukovodstvo je ocijenilo da glavne snage Jugoslovenske armije gone neprijatelje k zapadnim granicama zemlje, a da su slabije snage ostale na oslobođenom teritoriju da »održe red« i da »vrše prisilnu mobilizaciju«. Otuda Mihailovićevo uvjerenje da će se uspješno probiti u Srbiju.
Kretanje četničke kolone je praćeno od Jugoslovenske armije. Četničke jedinice su svakodnevno uznemiravane od avijacije: bacane su bombe i leci. Partizanski komandanti su tačno znali brojnost protivnika i njegovo naoružanje, i nisu sumnjali u svoj uspeh na bojnom polju.
Četnici su nastavili preko Ivan-planine i zapadnih padina Bjelašnice, obišli Kalinovik, i skrenuli na istok. Namjeravali su da se dohvate Broda na Drini, nakon čega bi produžili kroz Sandžak i po grupama se ubacili u Srbiju.
Jedinice 3. korpusa Jugoslovenske armije s 3. bosansko-hercegovačkom divizijom KNOJ-a, snage Narodne milicije i druge lokalne snage JA, zatečene u širem prostoru kuda se kretala četnička grupa, bile su u stalnom borbenom dodiru sa četnicima.
Četnici su se pod borbom probijali u pravcu Zelengore. Odlučni za proboj, četnici su uspjeli da odbace lokalne partizanske jedinice i da produže pokret. Savladali su i slijedeću liniju duž komunikacije Konjic—Tarčin—Pazarić i, uz velike gubitke, izbili na prostor sjeverozapadno od Kalinovika. Na tom teritoriju bili su potpuno okruženi i došli pod koncentričan udar snaga Jugoslovenske armije.[7]
Do odlučujućeg obračuna je došlo na reci Jezernici, desnoj pritoci Neretve, 10. maja 1945. godine. Krvava borba je trajala tri dana. Na bojištu je ostalo mnogo poginulih četnika, među njima i general Miroslav Trifunović.
U žestokom višednevnom okršaju, od 8. do 13. maja 1945. četnici su razbijeni i uglavnom uništeni.
Jugoslovenska armija je pobedila. Samo par dana nakon kapitulacije Vermahta i četnička vojska je prestala da postoji.
Na Zelengori je poginuo general Miroslav Trifunović. Poginuo je i Milan Aćimović. Zarobljen je i Aca Aksentijević, član CNK, kod koga se nalazila celokupna arhiva Draže Mihailovića. Manji broj oficira i četnika uspio je preći u Srbiju, ali su i tamo brzo otkriveni i pohvatani. Grupe preživelih vojnika i starešina su se krile po bosanskim planinama gde su gonjeni od KNOJ-a i OZN-e. Draža Mihailović se povukao na prostoru opštine Višegrad gde je ostao narednih godinu dana, vodeći teroristička dejstva protiv novih vlasti:
Muslimanima ne dozvoljavati povratak u njihova napuštena sela, pošto su nesigurni i pošto se i sada ponašaju prema nama kao i pod ustašama 1941. Na svojoj teritoriji odmah otpočnite sa napadima. Napade vršiti na sve saobraćajne veze (drumove, železničke pruge, telefonske linije i t. sl.), uništavati komunističke manje posade, patrole, kurire, itd. Prema komunističkim simpatizerima biti nemilosrdan, pošto su nam oni naneli velikog zla.[8]
– Opšta direktiva Draže Mihailovića preostalim četničkim snagama (15. jun 1945)
U pokušaju da pređe Drinu, uhvaćen je potpukovnik Dragutin Keserović, dok je pukovnik Dušan Smiljanić poginuo na Drini. Nikola Kalabić je uspeo da se domogne Zapadne Srbije. Uništenjem četničke grupe, likvidirana je i radio-stanica pomoću koje je Mihailović održavao radio-vezu s »majorom Ćosićem«, pa je OZNA imala problema da ga otkrije i tek nakon deset mjeseci uhvati i izvede pred sud.[9]
- ↑ https://znaci.org/00001/11_69.htm
- ↑ 2,0 2,1 https://znaci.org/00001/4_14_4_156.htm IZVOD IZ KNJIGE PRIMLJENIH DEPEŠA ŠTABA ČETNIČKE VRHOVNE KOMANDE OD 12. DECEMBRA 1944. DO 26. FEBRUARA 1945. GODINE
- ↑ 3,0 3,1 https://znaci.org/00001/4_14_4_192.htm
- ↑ IZVOD IZ KNJIGE POSLATIH DEPEŠA ŠTABA VRHOVNE KOMANDE OD 12. DECEMBRA 1944. DO 7. APRILA 1945.GODINE
- ↑ https://znaci.org/00001/41_19.htm
- ↑ 6,0 6,1 https://znaci.org/00001/40_81.htm
- ↑ Zb. NOR, XIV/4, 1016—1018.
- ↑ Radanović, Milan (2016) (sr). Kazna i zločin. Snage kolaboracije u Srbiji: odgovornost za ratne zločine (1941-1944) i vojni gubici (1944-1945). Rosa Luxemburg Stiftung Southeast Europe, Belgrade.
- ↑ Jovo Popović, Marko Lolić, Branko Latas: Pop izdaje, Stvarnost, Zagreb, 1988.
