Kirena

Arheološki lokalitet Kirena
Arheološki lokalitet Kirena
Svjetska baština – UNESCO
	Libija
	Koordinate: 32°49′0″N, 21°51′0″E
Registriran:	1982. (6. zasjedanje)
Vrsta:	Kulturno dobro
Mjerilo:	ii, iii, iv
Ugroženost:	-
Referenca:	UNESCO
Karta
	Kirena class=notpageimage\| Lokacija Kirene u Libiji

Kirena (grč. Κυρήνη, Kyrēnē) ili Cirena (lat. Cyrene) je bila starogrčka kolonija na afričkoj obali Sredozemlja. Njezini ostaci se nalaze u mjestu Šahhat, u bogatoj dolini planine Džebel Ahdar, oko 15 km istočno od grada Al Bajda (Libija). Ime joj potječe od rijeke Kire koju su stari Grci posvetili Apolonu koji je prema mitu bio zaljubljen u nimfu Kurinu koju je tu zatočio^[1]. Prema njoj se cijela Libija nekoć zvala Cyrenaica, što je naziv i današnje libijske istočne pokrajine Kirenaike. U njoj je Sokratov učenik Aristip u 3. vijeku pne. osnovao tzv. Kirensku školu filozofije. Zbog toga su je zvali "Afrička Atena". Upisana je 1982. godine UNESCO-v popis mjesta svjetske baštine u Africi kao najstariji od pet starogrčkih gradova u ovom području, a koji je bio zatrpan potresom više od 1500 godina.

Historija

Karta Arheološkog nalazišta Kirene iz 1860. god.

Kirena je bila kolonija koju su oko 630. pne. osnovali Grci s otoka Tere (Santorini). Detalje o osnutku grada opisao je Herodot u IV. knjizi Historije, gdje spominje kako su stanovnici grada 440. pne. iskoristili sukob njihovog kralja Arkesilaja IV. koji se sukobio s Perzijancima, kako bi u gradu ustanovili demokraciju. Slijedećih godina grad je doživio veliki kulturno procvat.

Kirena je ipak u 4. vijeku pne. postala dio Ptolomejskog egipatskog kraljevstva, a kasnije Rimskog Carstva. U Kireni je rođen Eratosten i veliki broj filozofa od kojih su najpoznatiji Kalimah, Karnead, Aristip, Teodor i Arete. Glavna sirovina koju je Kirena izvozila bila je danas izumrla biljka silfij (Silphium) koja se koristila kao začin, ali i u medicini. Bila je toliko važna za ekonomiju grada da je bila i na kirenskom novcu.

Stanovništvo Kirene se u vrijeme rimskog vladara Sule (85. pne.) dijelilo na četiri klase: građani, seljaci, stranci i Jevreji. To znamo po tome što je Sula bio primoran poslati svog generala Lukula da obustavi pobunu Jevreja. Godine 74. pne. Kirena je postala rimskom provincijom, a Jevreji koji su imali jednaka prava počeli su predstavljati opasnost po autohtone Grke. Kulturni sukobi su eruptirali pobunom kirenskih Jevreja 117. godine, za vladavine Trajana. Pobunu je ugušio Marcije Turbon, ali tek nakon što je ubijeno oko 200.000 kirenskih Grka i Rimljana^[2].

Kirena se spominje i u Novom zavjetu, prvi put kad Šimun Kirenac pomaže Isusu nositi križ (Evanđelje po Marku, 15:21), te u Djelima Apostolskim (6:9, 11:20, 13:1). Kirenska luka Apolonija (Marsa Susa), iako nikada važna i velika poput onih u Kartagi i Aleksandriji, imala je veliku važnost sve do potresa 365. godine. Kirena se nikada nije oporavila od ove depopulacije. Episkop Sinesije Kirenski je opisao grad u sljedećem vijeku kao ruševinu u kojoj prespavaju nomadi.

Kirena je danas važno arheološko nalazište u kojemu je italijanski arheološki tim s Univerziteta u Urbinu pronašao 76 netaknutih rimskih skulptura iz 2. vijeka. Bile su vjekovima zatrpane zidom hrama koji se srušio tokom potresa 355. godine.

Znamenitosti

Jedan od najznačajnijih spomenika Kirene je na sjeveru grada, Apolonov hram iz 7. vijeka pne. Oko njega je vremenom nastalo Apolonovo svetište u kojemu se nalazi i slavna česma koju su opjevali Pindar, Herodot i Kalimah; nadalje, tu su Artemidin hram (7. – 6. v. pne.) i kapelice (sacella) Perzefone, Hada i Hekate, te votivni spomenici i riznica. Djelomično iskopani Zeusov hram, koji je po naredbi Gadafija suviše žurno iskapan, oštećen je u ljeto 1978. godine). Rimljani su dovršili svetište, i dodali neke građevine od kojih su najljepše Trajanove terme iz 2. vijeka. Grčko kazalište Rimljani su pretvorili u amfiteatar.

Oko 500 metara jugoistočno od svetišta nalazi se grčka agora i rimski forum, koji su bili svjetovna središta. Karakteristični su koegzistirajući oblici i rimske i grčke urbanizacije okružene masivnim građevinama kao što su grčka vijećnica (bouleuterion), rimska uprava (kapitolij), te dva javna arhiva koji okružuju Batov javni oltar heroju (heroon).

Također, od Kirene do njezine luke Apolonije proteže se nekropola na oko 10 km².