Pandero

Panderoa

Panderoa perkusiozko musika tresna bat da, esku batekin heldu eta bestearen atzamarrekin jotzen dena. Tresna gainjarritako eraztun batek edo biz osatuta dago, zentimetro bateko lodiera edo gutxiagokoa, letoizko, burdinazko edo altzairu tenplatuzko osagarriez hornitua, eta hutsune edo barrunbea azal oso leun eta luzatuz estalita du, zeina artilerik gabeko ardi-larrua edo asto sabela izan daitekeen.

Historia

Jende taldea kalean panderoak jotzen (baita danborra ere)

Pandereta Mesopotamian, Ekialde Hurbilean, Indian, Grezian eta Erroman sortu zen. Bereziki, testuinguru erlijiosoetan erabili zen. Hatz bat edo gehiago irristarazi behar dira, edo hatzekin edo esku osoarekin jo. Batzuetan, gorputzeko beste atal batzuekin jotzen da, adibidez, Panderetaren Fantasian, Espainiako tunan ohikoa dena: panderoa jotzen duenak dantza egiten duen bitartean, gorputzeko atal desberdinekin kolpatzen du, abestiaren erritmoari eutsiz eta musika-erritmoaren eta interpretazioan duen trebetasunaren zentzu handia erakutsiz.

Panderoa pandereta baino handiagoa izaten da, nahiz eta herrialde batzuetan panderetari panderoa esaten zaion, eta alderantziz (pandero maskorra, pandero kubatarra, pandereta plenera). Tamainak oso antzekoak dira, eta uztaiaren diametroa zenbat eta handiagoa izan instrumentua grabeagoa da.

Euskal Herrian

Euskal Herrian oso ezaguna dugu, eta haren erabilpena oso zabalduta dago, sarritan trikitiarekin batera. Lehenengo aipamen idatziak XVI. mendekoak dira, Aita Donostiak jasotakoak. Hemendik at, tambour de basque eta tamburello basco izenak ere hartu izan ditu.

Panderojole ezagunak

• Leturia (Villabona-Amasa)
• Ixiar Oreja (Andoain)
• Maurizia Aldeiturriaga (Zeberio)
• Primi Erostarbe (Araotz, Oñati)
• Maider Zabalegi (Oiartzun)
• Kastora Irigoien (Galdakao)

Galizian

Galizian, pandereta oso tresna arrunta da erabiltzeko erraztasunagatik. Uztaia zulatzen da 9 eta 13 arteko burdin-pare, letoi edo bestelako metal xaflak sartzeko, zeinek bere soinu bereizgarria ematen dioten. 25 zentimetro inguruko diametroa du, eta zulo edo zirrikitu batek erraztu egiten du behatzak sartzea jotzean. Galiziako jotzeko era instrumentua eskuineko eskuarekin eutsi eta bertikalean eustea da. Erdiko ardatz bertikalean biratzen du, ezkerreko eskuaren kontra (luzatuta, itxita edo hatzen kontra) edo ukabilaren edo eskumuturraren aurka joz. Beste interpretazio-aldaera batzuk ere badaude, hala nola airean kulunkatzea edo eserita, hanka eta eskuaren kontra, mugimendu bertikal batekin. Modu hori, pandereta ezkerreko eskuarekin, eta ez mundu guztian bezala, larrua eskuineko eskuarekin jotzea deigarria da, eta antzinako ferreña (xafla) eta pandeiroaren erabilerari zor zaio, zeinek ospea galdu baitzuten Galiziara danbolinaren etorrerarekin, XIX. mendean.

Galizian badago 40 edo 50 zentimetro inguruko diametroa duen panderoa ere, uztaian ferreña gehiago duena. Biak batera erabiltzen dira laguntza tresna gisa, gehienetan emakumezkoen kantuarekin edo talde instrumentalekin batera: gaita. Geografikoki, pandereta Galizia osoan aurkitzen da, A Fonsagrada eremuan izan ezik, han panderoa baita ohikoagoa.

Ikus, gainera

• Euskal musika tradizionala
• Bodhran

Bibliografia

• Soinutresnak euskal herri musikan (Juan Mari Beltran, Egin biblioteka, 1996).

Kanpo estekak

• Datuak: Q193666
• Multimedia: Tambourines / Q193666