Dyneburg

Dyneburg
*Daugavpils*
Herb	Flaga
Państwo	Łotwa
Region	Dyneburg
Burmistrz	Andrejs Elksniņš
Powierzchnia	72,5 km²
Wysokość	105 m n.p.m.
Populacja (2017); • liczba ludności; • gęstość	; 94 195; 1317,1 os./km²
Kod pocztowy	5401–5465
	Położenie na mapie Łotwy Dyneburg
	55°53′N 26°32′E/55,883333 26,533333
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Dyneburg (łot. Daugavpils^[a]) – miasto na Łotwie, w południowo-wschodniej części kraju, nad Dźwiną (nazwa w języku łotewskim oznacza zamek nad Daugavą, tj. Dźwiną), miasto wydzielone, drugie co do wielkości miasto Łotwy, stolica i centrum naukowe, przemysłowe i kulturalne Łatgalii. W 1956 do miasta przyłączono położone na lewym brzegu (semigalskim) miasteczko Grīva. Główny ośrodek Polaków na Łotwie; większość mieszkańców miasta stanowią ludność rosyjskojęzyczna (w tym Rosjanie, Białorusini) oraz Polacy, natomiast Łotysze to ok. 17% mieszkańców.

Historia

W państwie zakonnym

Pierwszy zamek o nazwie Dinaburg zbudował około 1275 r. Ernst von Rassburg z inflanckiej gałęzi zakonu krzyżackiego. Warownia w 1277 r. została zaatakowana przez Litwinów na czele z Trojdenem, którzy próbowali ją bez powodzenia zdobyć. W XIV wieku zamek został rozbudowany przez zakon krzyżacki. W 1481 r. zamek został zdobyty przez moskiewskie wojska Iwana III.

W Rzeczypospolitej

W 1559 r. zamek został oddany w zastaw królowi polskiemu Zygmuntowi Augustowi. Po sekularyzacji zakonu Dyneburg w latach 1559–1772 znajdował się w granicach Rzeczypospolitej Obojga Narodów, jako stolica Inflant Polskich. Najpierw był stolicą powiatu dyneburskiego. W 1577 r. stary krzyżacki zamek Dyneburg został zdobyty przez wojska moskiewskie Iwana Groźnego, który wkrótce wybudował bastionowy szaniec około 19 km w dół rzeki Dźwiny.

Dyneburg w 1912 r., na pierwszym planie ewangelicka katedra Marcina Lutra, na drugim planie katolicki kościół Niepokalanego Poczęcia NMP

Po odzyskaniu Inflant przez Polskę, w pobliżu moskiewskiego szańca król Stefan Batory lokował nowe miasto Dyneburg, któremu 26 marca 1582 roku nadał prawo magdeburskie^[2] oraz wybudował nową twierdzę. W 1629 r. wojewoda smoleński Aleksander Korwin Gosiewski ufundował w mieście kolegium jezuitów^[3], będące pierwszą szkołą w regionie. Obok kolegium powstał kościół. W 1652 r. sejm wydał konstytucję o ufortyfikowaniu miasta, a projekt powstał z inicjatywy króla Jana Kazimierza^[4]. W 1655 r. miasto zajęli Szwedzi, a w 1656 r. miasto i twierdzę przejęły wojska moskiewskie, które nadały mu nazwę Borisoglebsk. Okupacja moskiewska trwała do 1666 r., gdy Dyneburg został na mocy układu andruszowskiego odzyskany przez Polskę. W 1667 r. Dyneburg został stolicą województwa inflanckiego i od tego czasu w twierdzy przebywała na stałe polska załoga wojskowa. Od 1673 roku w miejscowości odbywały się obrady sejmików dla ziemian z Inflant^[5]. W 1691 r. w Dyneburgu stacjonował polski garnizon liczący prawie 1200 ludzi^[6]. W 1710 r. miasto ucierpiało w wyniku zarazy, a w twierdzy zmarli prawie wszyscy żołnierze. W sierpniu 1794 roku miasto spłonęło w wyniku prowadzonych o nie walk^[7].

W Rosji carskiej

5 Pułk Piechoty Legionów Wojska Polskiego w Dyneburgu w styczniu 1920 r.

Po I rozbiorze Polski włączony do Rosji. Podczas insurekcji kościuszkowskiej zajęty przez oddziały Michała Kleofasa Ogińskiego. W 1810 Rosjanie rozpoczęli budowę w Dyneburgu nowej twierdzy, którą kontynuowano do 1833. Po uruchomieniu w drugiej połowie XIX w. linii kolejowych do Petersburga, Rygi, Warszawy, Orła i Szawli stał się ważnym węzłem komunikacyjnym. W 1878 r. ponownie rozbudowano twierdzę. W 1893 r. car Aleksander III zmienił nazwę miasta na Dźwińsk. W 1899 roku w mieście było 72 231 mieszkańców^[8]. Natomiast w 1913 roku miasto liczyło ponad 112 tys. mieszkańców (więcej niż dzisiaj).

W Republice Łotwy

Na początku 1920 r. zdobyty przez oddziały polskie dowodzone przez gen. Rydza-Śmigłego w czasie operacji dyneburskiej. Większą część zajętego terytorium przekazano władzom niepodległej Łotwy. W obawie przed odcięciem przez wroga (ofensywa Tuchaczewskiego podczas wojny bolszewickiej) polska załoga cytadeli opuściła miasto w lipcu 1920. W 1923 r. na murach twierdzy umieszczono tablice ku czci walczącego w powstaniu styczniowym hrabiego Leona Broel-Platera, który został rozstrzelany w twierdzy przez Rosjan (tablica została zniszczona).

W latach 1920–1945 działało w mieście Prywatne Gimnazjum Polskie im. Platerów, a od 1991 działa tu Państwowe Gimnazjum Polskie im. Józefa Piłsudskiego w Dyneburgu.

Demografia

Według stanu z 1 stycznia 2006 miasto liczyło 108 260 mieszkańców.

Rosjanie – 53,96% (58 414)
Łotysze – 17,3% (18 725)
Polacy – 14,9% (16 126)
Białorusini – 8,22% (8897)
Ukraińcy – 2,23% (2417)
Litwini – 0,96% (1041)
Żydzi – 0,45% (492)
Estończycy – 0,03% (30)
inni – 1,96% (2118)

Historia składu etnicznego Dyneburga(łot. Daugavpils)^[9].
Rok	1897	1935	1959	1970	2005
Żydzi	46%	22%	3%	2%	–
Rosjanie	28%	21%	56%	57%	48%
Polacy	16%	18%	18%	14%	15%
Łotysze	2%	32%	13%	14%	17%
Białorusini	2%	3%	6%	8%	8%
Inni	6%	7%	4%	5%	12%
Razem	69 696	51 200	66 600	100 400	108 206

Gospodarka

W okresie ZSRR w mieście dominowała produkcja przemysłu elektromaszynowego, lekkiego (odzieżowego i tekstylnego) oraz chemicznego. Do największych zakładów należały m.in.:

Dyneburski Zakład Włókna Chemicznego (ros. Даугавпилсский завод химического волокна) – 7 tys. zatrudnionych,
Dyneburski Kombinat Obuwniczy (ros. Даугавпилсский обувной комбинат) – 3 tys. zatrudnionych.

Obecnie, po odzyskaniu niepodległości przez Łotwę, największe zakłady w mieście to:

Dyneburski Zakład Łańcuchów (łot. Ditton pievadķēžu rūpnīca) – około 2 tys. zatr,
Dyneburski Zakład Remontu Lokomotyw (łot. Daugavpils Lokomotīvju Remonta Rūpnīca).

Transport

Dyneburg to duży węzeł kolejowy, posiadający połączenia m.in. z Petersburgiem, Rygą, Wilnem i Szawlami.

12 km na północny wschód od centrum w miejscowości Lociki znajduje się lotnisko Laci. Utrzymywane dawniej stałe połączenia uległy zawieszeniu w 1990. Trwają prace nad przekształceniem byłej wojskowej bazy lotniczej w Międzynarodowy Port Lotniczy Daugavpils. Utworzono firmę Daugavpils lidosta (Port Lotniczy Daugavpils). Otwarcie portu nastąpiło w 2015 r.^[10]

W mieście funkcjonuje system tramwajowy.

Turystyka

Dyneburg nie należy do wielkich centrów turystycznych Łotwy i nie posiada starego miasta, które w ogromnej większości zostało zburzone pod budowę twierdzy. Najstarsze budowle w mieście to właśnie XIX-wieczna twierdza rosyjska, na której budowę wykorzystano materiały ze zburzonych kamienic starówki. Najbardziej reprezentacyjną ulicą miasta jest ulica Ryska (Rīgas iela) biegnąca od dworca kolejowego w kierunku rzeki. Przy niej znajdują się kamienice z XIX i początków XX wieku, kościół św. Piotra z 1848, szereg restauracji, hoteli (w tym największy hotel „Latgola”), banków i najdroższych sklepów.

Warto zobaczyć tu również obiekty sakralne wielu wyznań, w tym synagogę z 1850 oraz największy z nich – prawosławny sobór św.św. Borysa i Gleba. Znajdują się tu także teatr i ogród zoologiczny, oraz kilka ciekawych budynków reprezentujących styl secesyjny z przełomu XIX i XX w.

Wybrane zabytki:

Twierdza Dyneburg
Kościół św. Piotra w okowach wzniesiony w latach 1848–1849 w stylu klasycystycznym
Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny wzniesiony w latach 1903–1905 w stylu eklektycznym
Katedra Marcina Lutra wzniesiona w latach 1892–1893 w stylu neogotyckim
Sobór Świętych Borysa i Gleba – katedra prawosławna z lat 1904–1905
Cerkiew staroobrzędowców z lat 1908–1928
Kościół Najświętszej Marii Panny w dzielnicy Grīva
Ratusz z XIX w.
Synagoga z 1850 r.

Oświata

Swoje siedziby mają tutaj: Uniwersytet Pedagogiczny oraz wydział ogólnotechniczny Ryskiego Uniwersytetu Technicznego. W Dyneburgu funkcjonuje Państwowe Gimnazjum Polskie im. J. Piłsudskiego (J. Pilsudska Daugavpils valsts poḷu ġimnāzija).

Sport

Dyneburg to ośrodek sportu żużlowego, zespół Lokomotiv Daugavpils awansował w sezonie 2007 do I ligi polskiej oraz występuje w lidze fińskiej. Ponadto od 2006 miasto organizuje jeden z turniejów wyłaniających mistrza świata – Grand Prix Łotwy. W mieście mają siedzibę również dwa kluby Virsligi (1. ligi piłkarskiej) Dinaburg i Daugava. W mieście działał też klub hokejowy DHK Latgale, występujący w ekstralidze łotewskiej. Od 2013 funkcjonuje HK Dinaburga.

Polonica

Polski grób na cmentarzu katolickim w Dyneburgu

Tablica na pamiątkę pobytu J. Piłsudskiego w Dyneburgu 27 stycznia 1920 r.

Na Słobódce przy ul. Satiksmes (Daugavpils, Slobodka, Satiksmes iela) znajduje się od 1920 roku cmentarz 237 żołnierzy polskich poległych podczas walk z bolszewikami o Dyneburg w 1920. W 1928 na cmentarzu wzniesiono pomnik.
Przy drodze wylotowej z miasta do Petersburga znajduje się polski cmentarz katolicki. Znajduje się na nim nowa tablica pamiątkowa ku czci hrabiego Leona Broel-Platera.
W kościele Niepokalanego Poczęcia NMP odbywają się msze w języku polskim.

Ludzie urodzeni w mieście

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Dyneburgu.

Miasta partnerskie

Uwagi

↑ Inne nazwy: ros. Даугавпилс, Динабург ([Dinaburg]), Двинcк ([Dwinsk]), 1656–1667 Борисоглебск ([Borisoglebsk)]; w j. polskim za tłumaczeniem nazwy rosyjskiej używano też Dźwińsk lub Dźwinów; lit. Daugpilis, niem. Dünaburg; biał. Дынабург, Дзвінск ([Dzwinsk]); jid. ‏דינאבורג‎, ‏ענענבורג‎ ([Denenburg] lub [Dineburg]); także: ‏װינסק‎; fiń. Väinänlinna.

Przypisy

↑ «Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā». pmlp.gov.lv. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-09-22)].
↑ B. Breżgo, Przywilej miasta Dyneburga z roku 1582, Dyneburg 1932.
↑ Wojciech Boberski, Architektura kościoła i kolegium jezuitów w Witebsku, Roczniki Humanistyczne, Tom L, zeszyt 4, 2002.
↑ Bogusław Dybaś, Fortece Rzeczypospolitej. Studium z dziejów budowy fortyfikacji stałych w państwie polsko-litewskim w XVII wieku, Toruń 1998, s. 201, ISBN 83-87639-05-2. Volumina legum t.4 s. 175n „Opatrzenie Dynemborku”.
↑ Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 34.
↑ A.Plater, „Krótka historyczno-chronologiczna wiadomość o dawnym Dynaburgu i o fortecy dynaburgskiej od roku 1667, o jej garnizonie, arsenale, tudzież o starostach dynaburgskich...”, Rubon. Pismo poświęcone pożytecznej rozrywce, t. 1, Wilno 1842, s. 28.
↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2015-03-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-02)].
↑ Russia and its’ Environs – a 1902 Travel Guidebook – Blog & Alexander Palace Time Machine [online], www.alexanderpalace.org [dostęp 2023-05-08] .
↑ Polacy nad Dźwiną, pod red. Fauszara M. i Kurczewski J., Warszawa 2009, s. 11.
↑ Inf. o przygotowywanym porcie lotniczym w jęz. ang. [1].

Bibliografia

Lettland wie wir es lieben, Nacionālais APGĀDS, Rīga 2008, s. 62, ISBN 978-9984-26-372-4.
JarosławJ. Swajdo JarosławJ. i inni, Litwa, Łotwa, Estonia i obwód kaliningradzki, Bielsko-Biała: Pascal, 2000, s. 241–242, ISBN 83-88355-30-9, OCLC 830224638 .

Linki zewnętrzne

art. pt. „Początki polskiego ruchu oporu w Dyneburgu w 1941 roku”
Dyneburg, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 251 .

[2] Inne nazwy: ros. Даугавпилс, Динабург ([Dinaburg]), Двинcк ([Dwinsk]), 1656–1667 Борисоглебск ([Borisoglebsk)]; w j. polskim za tłumaczeniem nazwy rosyjskiej używano też Dźwińsk lub Dźwinów; lit. Daugpilis, niem. Dünaburg; biał. Дынабург, Дзвінск ([Dzwinsk]); jid. ‏דינאבורג‎, ‏ענענבורג‎ ([Denenburg] lub [Dineburg]); także: ‏װינסק‎; fiń. Väinänlinna.

[1] «Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā». pmlp.gov.lv. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-09-22)].

[3] B. Breżgo, Przywilej miasta Dyneburga z roku 1582, Dyneburg 1932.

[4] Wojciech Boberski, Architektura kościoła i kolegium jezuitów w Witebsku, Roczniki Humanistyczne, Tom L, zeszyt 4, 2002.

[5] Bogusław Dybaś, Fortece Rzeczypospolitej. Studium z dziejów budowy fortyfikacji stałych w państwie polsko-litewskim w XVII wieku, Toruń 1998, s. 201, ISBN 83-87639-05-2. Volumina legum t.4 s. 175n „Opatrzenie Dynemborku”.

[6] Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 34.

[7] A.Plater, „Krótka historyczno-chronologiczna wiadomość o dawnym Dynaburgu i o fortecy dynaburgskiej od roku 1667, o jej garnizonie, arsenale, tudzież o starostach dynaburgskich...”, Rubon. Pismo poświęcone pożytecznej rozrywce, t. 1, Wilno 1842, s. 28.

[8] Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2015-03-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-02)].

[9] Russia and its’ Environs – a 1902 Travel Guidebook – Blog & Alexander Palace Time Machine [online], www.alexanderpalace.org [dostęp 2023-05-08] .

[10] Polacy nad Dźwiną, pod red. Fauszara M. i Kurczewski J., Warszawa 2009, s. 11.

[11] Inf. o przygotowywanym porcie lotniczym w jęz. ang. [1].

[1]

[a]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

Prowincja wielkopolska	Brześć Kujawski Chełmno Gniezno Inowrocław Kalisz Lidzbark Warmiński Łęczyca Malbork Płock Poznań Rawa Mazowiecka Sieradz Skarszewy Warszawa
Prowincja małopolska	Bełz Bracław Czernihów Drohiczyn Kamieniec Podolski Kijów Kraków Lublin Lwów Łuck Sandomierz Żytomierz
Wielkie Księstwo Litewskie	Brześć Mińsk Mścisław Nowogródek Połock Smoleńsk Troki Wilno Witebsk Wornie
Inflanty	Dorpat Dyneburg Kieś Parnawa

Okręgi	Aizkraukle Alūksne Balvi Bauska Dobele Dyneburg Gulbene Jēkabpils Jełgawa Kieś Krasław Kuldīga Limbaži Lipawa Lucyn Madona Ogre Preiļi Ryga Rzeżyca Saldus Talsi Tukums Valka Valmiera Windawa
Miasta wydzielone	Dyneburg Jełgawa Jurmała Lipawa Ryga Rzeżyca Windawa