Jarczów

Jarczów
	wieś
	; Kościół pw. św. Stanisława (dawna cerkiew)
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	tomaszowski
Gmina	Jarczów
Wysokość	ok. 270 m n.p.m.
Liczba ludności (2021)	341
Strefa numeracyjna	84
Kod pocztowy	22-664
Tablice rejestracyjne	LTM
SIMC	0890040
	Położenie na mapie gminy Jarczów Jarczów
	Położenie na mapie Polski Jarczów
	Położenie na mapie województwa lubelskiego Jarczów
	Położenie na mapie powiatu tomaszowskiego Jarczów
	50°25′26″N 23°35′15″E/50,423889 23,587500
	Multimedia w Wikimedia Commons

Jarczów – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie tomaszowskim, w gminie Jarczów, na obszarze Równiny Bełskiej^[5]^[6].

Jarczów uzyskał lokację miejską w 1755 roku, zdegradowany w 1869 roku^[7].

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Jarczów. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa zamojskiego.

Wieś dzieli się na osiedla: Kolonia I, Kolonia II, Zaolzie, Zawady, Centrum.

Miejscowość jest sołectwem, siedzibą gminy Jarczów^[8]. Według Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2011 wieś liczyła 374 mieszkańców^[9].

Wieś jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii św. Stanisława^[10].

Zabytki

drewniany kościół pw. św. Mikołaja

Osobny artykuł: Kościół św. Stanisława Biskupa w Jarczowie (stary).

kopiec Józefa Piłsudskiego

Do czasów II wojny światowej w Jarczowie znajdowała się murowana synagoga (została zniszczona przez Niemców).

Historia

Pierwsze wzmianki o istnieniu Jarczowa (Konwicy) pochodzą z 1487 r. W 1569 r. współwłaścicielem wsi był Andrzej Jarczowski. Jarczów znajdował się w posiadaniu rodziny Jarczowskich, od których pochodzi nazwa wsi, do połowy XVIII w. Wtedy nowym właścicielem osady został^[11] Maurycy Józef Kurdwanowski – rotmistrz królewski i starosta baranowski oraz bruśniowski^[12]^[13]. Z jego inicjatywy Jarczów uzyskał w 1755 r. prawa miejskie. W Archiwum Akt Dawnych w Warszawie zachował się pierwszy herb Jarczowa – na czerwonym tle umieszczono miarę zbożową, nad nią białą rękę z żółtym strychulcem, a u dołu szuflę.^{[potrzebny przypis]} Jan Górak zamieszcza inną wersję herbu – z głową osła^[14].

Miasteczko powstało na gruntach wsi Korhynie.

W 1772 r. Jarczów znalazł się w zaborze austriackim, w 1809 r. w Księstwie Warszawskim, a od 1815 r. wszedł w skład Królestwa Polskiego.

W 1841 r. wielki pożar zniszczył miasto. W 1846 r. właścicielem Jarczowa został hrabia O’Donnel, który na stałe przebywał w Wiedniu. Jego plenipotentem był hrabia Łoś. Po 1850 r. właścicielami miasta zostali Makomascy.

Podczas powstania styczniowego, w nocy z 24 na 25 października 1863 r., w Jarczowie doszło do zaciętej walki pomiędzy oddziałem konnym powstańców pod dowództwem majora Czyżewicza a Kozakami. Oddziały kozackie poniosły w tej walce klęskę.

13 stycznia 1870 r. pozbawiono Jarczów praw miejskich^[15]. Mimo to w Jarczowie w dalszym ciągu istniała kancelaria gminna.

Po I wojnie światowej w osadzie powstała jednoklasowa szkoła polska. Początkowo znajdowała się w budynku prywatnym i uczył w niej tylko jeden nauczyciel – Kazimierz Chmielowski. Dzięki staraniom Kazimierza Ligowskiego w okresie międzywojennym w Jarczowie wybudowany został nowy budynek szkoły, budynek urzędu gminy oraz młyn. Był to okres ożywienia gospodarczego miejscowości. Przed II wojną światową w Jarczowie zamieszkiwała w większości ludność żydowska i ukraińska, a rodzin polskich było niewiele.^{[potrzebny przypis]}

Po wybuchu II wojny światowej, 23 września 1939 r., pod Jarczowem trwały zacięte walki polsko-niemieckie. W dniach 22–24 maja 1941 r. hitlerowcy rozstrzelali 13 mieszkańców Jarczowa. Wieś została wyzwolona spod okupacji niemieckiej 21 lipca 1944 r.

W Jarczowie znajdowała się drewniana cerkiew z początku XVII wieku. Początkowo była to cerkiew unicka, od około 1870 roku prawosławna. W 1910 roku została odnowiona. Wokół cerkwi chowano zmarłych. W roku 1921 cerkiew zamieniono na kościół.

Ludzie związani z Jarczowem

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Jarczowie.

Zobacz też

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 44494
↑ Wieś Jarczów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-10-31] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-10-31] .
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 376 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
↑ ^a ^b GUS. Wyszukiwarka TERYT
↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 36-37.
↑ BIP gminy, sołectwa
↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
↑ Opis parafii na stronie diecezji
↑ Historia Żydów w Jarczowie
↑ Adam Boniecki: Herbarz polski: wiadomości historyczno-genealogiczne o rodach szlacheckich. Cz. 1. T. 13. Warszawa : Warszawskie Towarzystwo Akcyjne S. Orgelbranda S[yn]ów), 1909, s. 216.
↑ Czasem wzmiankowany jako starosta bełski (zob. Historia Żydów w Jarczowie), jednak w spisach urzędników województwa bełskiego i ziemi chełmskiej XIV–XVIII wieku (zob. Urzędnicy dawnej rzeczypospolitej XIV–XVIII wieku: spisy / opracowali Henryk Gmiterek, Ryszard Szczygieł; pod redakcja Antoniego Gąsiorowskiego. T. 3: ziemie ruskie. Zeszyt 2: Urzędnicy województwa Bełskiego i ziemi Chełmskiej XIV–XVIII wieku: spisy. Kόrnik : Polska akademia nauk, Biblioteka Kόrnicka, 1992, s. 64–65, s. 240.) nie ma o nim żadnej wzmianki.
↑ Jan Górak: Miasta i miasteczka Zamojszczyzny. Zamość: OBiDZ, 1990, s. 53.
↑ Postanowienie z 19 (31) grudnia 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 471)

Linki zewnętrzne

Historia Żydów w Jarczowie na portalu Wirtualny Sztetl
Jarczów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 447 .
Jarczów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 5 .

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 44494

[pwl-2] Wieś Jarczów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-10-31] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[nsp-3] NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-10-31] .

[poczta-4] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 376 [zarchiwizowane 2022-10-26] .

[teryt-5] GUS. Wyszukiwarka TERYT

[roz-6] Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)

[7] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 36-37.

[bip-8] BIP gminy, sołectwa

[GUS-9] GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.

[par-10] Opis parafii na stronie diecezji

[11] Historia Żydów w Jarczowie

[AB_216-12] Adam Boniecki: Herbarz polski: wiadomości historyczno-genealogiczne o rodach szlacheckich. Cz. 1. T. 13. Warszawa : Warszawskie Towarzystwo Akcyjne S. Orgelbranda S[yn]ów), 1909, s. 216.

[13] Czasem wzmiankowany jako starosta bełski (zob. Historia Żydów w Jarczowie), jednak w spisach urzędników województwa bełskiego i ziemi chełmskiej XIV–XVIII wieku (zob. Urzędnicy dawnej rzeczypospolitej XIV–XVIII wieku: spisy / opracowali Henryk Gmiterek, Ryszard Szczygieł; pod redakcja Antoniego Gąsiorowskiego. T. 3: ziemie ruskie. Zeszyt 2: Urzędnicy województwa Bełskiego i ziemi Chełmskiej XIV–XVIII wieku: spisy. Kόrnik : Polska akademia nauk, Biblioteka Kόrnicka, 1992, s. 64–65, s. 240.) nie ma o nim żadnej wzmianki.

[14] Jan Górak: Miasta i miasteczka Zamojszczyzny. Zamość: OBiDZ, 1990, s. 53.

[15] Postanowienie z 19 (31) grudnia 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 471)

[a-16] za II RP w pow. rawskim

[2]

[3]

[4]

[5]

[1]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[A]

Wsie	Chodywańce Gródek Jarczów Jarczów-Kolonia Pierwsza Jurów Łubcze Nedeżów Przewłoka Sowiniec Wierszczyca Wola Gródecka Zawady
Kolonie	Gródek-Kolonia Jarczów-Kolonia Druga Korhynie Pomiary Szlatyn Wola Gródecka-Kolonia
Osady	Nowy Przeorsk Plebanka
Osada leśna	Leliszka
Części wsi	Budy Bukowiec Chodywańce-Kolonia Kolonia (Łubcze) Kolonia (Wierszczyca) Koniec Rakówka Tamten Koniec Warszawska Wygon Zaolzie
Części kolonii	Górki Karczunek Korycizna Poprzeczka Wola (Korhynie) Wola (Szlatyn)

Przynależność wojewódzka	gubernia lubelska (1867–1912) gubernia chełmska (1912–1915) woj. lubelskie (II RP) (1919–1939) woj. lubelskie (PRL) (1945–1975)
Miasta	Jarczów (do 1870) Komarów (do 1870) Łaszczów (do 1870) Tomaszów (Lubelski) (do 1940 → i ← od 1944) Tyszowce (do 1870)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–1975)	Bełżec^[A] (← 1944–54) Czerkasy (1874–1922) Dołhobyczów (do 1905 →) Jarczów (do 1940 → i ← od 1944) Komarów(-Osada) (do 1940 → i ← od 1944) Kotlice (do 1940 → i ← 1944–54) Krynice (do 1940 → i ← od 1944) Lubycza Królewska^[A] (← od 1945) Łaszczów (do 1874; 1922–40 → i ← od 1944) Machnów (1951–1954) Majdan Górny (do 1940 → i ← 1944–54) Majdan Sopocki (← 1923–40 → i ← 1944–54) Pasieki (1915–1940 → i ← 1944–54) Rogoźno (do 1874) Poturzyn (do 1940 → i ← 1944–54) Rachanie (do 1940 → i ← od 1944) Susiec (od 1973) Tarnawatka (do 1940 → i ← od 1944) Tarnoszyn (← 1945–1951) Telatyn (do 1940 → i ← od 1944) Tomaszów (1874–1915) Tomaszów Lubelski (od 1973) Tyszowce (do 1940 → i ← od 1944) Uhnów (← 1944–51) Ulhówek (od 1951)
Gromady (1954–72)	Antoniówka (1954–61) Bełżec (1954–72) Ciotusza Nowa (1954–59) Czartowiec (1954–59) Dobużek (1954–57) Dyniska (1954–59) Dzierążnia (1954–68) Gródek (1954–61) Hrebenne (1954–59) Jarczów (1954–72) Kazimierówka (1954–59) Komarów (1954–59) Komarów-Osada (1954–72) Korczmin (1954–57) Kotlice (1954–57 →) Krynice (1954–72) Kunki (1954–58) Lubycza Królewska (1954–72) Łaszczów (1954–72) Łosiniec (1954–61) Łykoszyn (1954–58) Machnów (1954–68) Majdan Górny (1954–68) Majdan Sopocki (1954–72) Majdan Wielki (1954–59 →) Niemirówek (1954–59) Niewirków (1954–57 →) Nowosiółki (1954–61) Paary (1954–59) Perespa (1954–72) Podhorce (1954–61) Posadów (1954–57) Rachanie (1954–72) Ruda Wołoska (1954–59) Skwarki (1954–61) Susiec (1962–72) Szarowola (1954–61) Tarnawatka (1954–72) Telatyn (1954–72) Tomaszów (1954–72) Tymin (1954–58) Typin (1962–72) Tyszowce (1954–72) Ulhówek (1954–72) Wieprzów Tarnawacki (1954–59) Wożuczyn (1954–72) Wólka Pukarzowska (1954–68) Zimno (1954–59) Zubowice (1954–59) Żurawce (1954–58)