Lipsk (Polska)

Lipsk
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Panorama miasta – widok znad Biebrzy
	Herb
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	augustowski
Gmina	Lipsk
Data założenia	8 grudnia 1580
Prawa miejskie	1580–1870, 1983
Burmistrz	Lech Łępicki
Powierzchnia	4,98 km²
Populacja (31.12.2019); • liczba ludności; • gęstość	; 2310; 484,1 os./km²
Strefa numeracyjna	87
Kod pocztowy	16-315
Tablice rejestracyjne	BAU
	Położenie na mapie gminy Lipsk Lipsk
	Położenie na mapie Polski Lipsk
	Położenie na mapie województwa podlaskiego Lipsk
	Położenie na mapie powiatu augustowskiego Lipsk
	53°44′01″N 23°23′59″E/53,733611 23,399722
TERC (TERYT)	2001044
SIMC	0977717
	Urząd miejskiul. Żłobikowskiego 4/2; 16-315 Lipsk
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa
	BIP

Lipsk (biał. Ліпск, lit. Liepinė) – miasto w woj. podlaskim, w powiecie augustowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Lipsk. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. suwalskiego.

Położony nad rzeką Biebrzą lokalny ośrodek handlowy i usługowy. Gmina Lipsk sąsiaduje z granicą polsko-białoruską oraz gminami Sztabin, Dąbrowa Białostocka, Nowy Dwór, Augustów i Płaska. Ośrodkiem sztuki ludowej – pisankarstwo, tkactwo, Zespół Regionalny Lipsk. Siedzibą parafii rzymskokatolickiej pod wezwaniem Matki Bożej Anielskiej.

Lipsk leży na historycznej Suwalszczyźnie^[3], na obszarze dawnej Jaćwieży^[4]. W drugiej połowie XVI wieku położony był w powiecie grodzieńskim województwa trockiego^[5].

Historia

Zabytkowy budynek starego ratusza, obecnie Muzeum Regionalne

Okolice Lipska były we wczesnym średniowieczu zamieszkiwane przez bałtyckie plemię Jaćwingów. Nie znaleziono tu jednak żadnych pozostałości ich osad. Pewien ślad obecności Jaćwingów zachował się jednak w języku dzisiejszych mieszkańców tych terenów w postaci pojedynczych słów bałtyckiego (jaćwieskiego) pochodzenia. Tak na przykład osoby posługujące się miejscowym dialektem języka białoruskiego, nazywanym językiem prostym (prosty jazýk) na określenie warg lub ust używają słowa łúpy (bałtyckie łúpai).

Pierwsze wzmianki o osadnictwie na tym terenie pochodzą z 1533 r. i mówią o wsi Wola Lipska.

Za datę powstania miasta uznaje się 8 grudnia 1580 r. Tego dnia został wystawiony w pobliskim Grodnie przez wielkiego księcia Stefana Batorego (Lipsk do rozbiorów leżał w Wielkim Księstwie Litewskim, a nie w Koronie, Batory występował zatem jako wielki książę) przywilej nadający prawa magdeburskie oraz herb – łódź z żaglem.

Co najmniej od XVII do XVIII w. miasto wchodziło w skład ekonomii grodzieńskiej^[6].

Lipsk rozwijał się szybko do połowy XVII wieku, później ogarnął go kryzys związany z konfliktami wojennymi XVII i XVIII wieku, w 1655 przemarsz wojsk szwedzkich spowodował liczne grabieże i zniszczenie miasta^[7]. W 1795 r. Lipsk znalazł się w zaborze pruskim. W 1807 r. wszedł do Księstwa Warszawskiego, a w 1815 r. do Królestwa Kongresowego.

19 maja^?/31 maja 1870 Lipsk utracił prawa miejskie i wraz z częścią gminy Kurjanka tworzył nową gminę Petropawłowsk^[8].

2 sierpnia 1914 r. został wyświęcony w Lipsku istniejący do dziś neogotycki kościół parafii katolickiej. Jego budowę rozpoczęto w 1906 r. W czasie I wojny światowej miejscowość została w znacznej części zniszczona.

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku mieszkało tu 1038 osób, wśród których 933 było wyznania rzymskokatolickiego, 10 innego chrześcijańskiego a 87 mojżeszowego. Jednocześnie 1021 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową a 17 żydowską. W miejscowości znajdowały się 182 budynki mieszkalne^[9].

Schron bojowy należący do Linii Mołotowa

W 1939 r. z tego terenu wyruszył oddział majora Henryka Dobrzańskiego – Hubala. W mieście znajduje się tablica upamiętniająca to wydarzenie. Od 1940 r. w okolicy Lipska jest budowany system umocnień radzieckich. We wrześniu 1941 r. Niemcy wywieźli 99 osób pochodzenia żydowskiego do getta w Grodnie. Tragiczną datą w historii Lipska jest 13 lipca 1943 r., kiedy wojska niemieckie rozstrzelały 50 mieszkańców Lipska w fortach w Naumowiczach koło Grodna. Wśród nich była bł. Marianna Biernacka, beatyfikowana w gronie 108 błogosławionych męczenników. W wyniku działań wojennych miejscowość została mocno zniszczona.

Po zajęciu terenów przez Armię Czerwoną w okolicy Lipska rozpoczęła się budowa umocnień należących do Linii Mołotowa. Na linii Kamienna Nowa – Lipsk – Bohatery Leśne wybudowano 84 obiekty, jednak jedynie ok. 30 z nich zyskało zdolność bojową do momentu zajęcia terenów przez wojska niemieckie^[10].

W roku 1973 miejscowość odznaczona została Orderem Krzyża Grunwaldu.

Lipsk odzyskał prawa miejskie w 1983 r. Ważną rolę w tym fakcie przypisuje się pochodzącemu z Lipska gen. Mirosławowi Milewskiemu, w okresie 1980–1981 r. ministrowi spraw wewnętrznych PRL, a także Towarzystwu Przyjaciół Lipska – organizacji zrzeszającej byłych i obecnych mieszkańców. W latach 80. w Lipsku rozwija się przemysł lekki (produkcja podzespołów indukcyjnych oraz maszyn rolniczych).

Od lat 90. po upadku największych zakładów przemysłowych w Lipsku rozwija się turystyka (spływy kajakowe Biebrzą, agroturystyka), co jest związane z powstaniem Biebrzańskiego Parku Narodowego.

Osobne artykuły: Strażnica WOP Lipsk i Placówka Straży Granicznej w Lipsku.

Dwór

Podczas wykopalisk archeologicznych prof. Anna Czapska odkryła w Lipsku ślady murowanego dworu o regularnej formie prostokąta, który powstał na starszej budowli. Legenda głosi, że dwór powstał na ruinach zboru ariańskiego. Prowadzone wstępne badania potwierdziły istnienie dwóch budowli, starszej o grubych murach kamienno - ceglanych i bardzo głębokich piwnicach oraz nadbudowanej części wyższej, późniejszej, o odmiennej strukturze ścian^[11].

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Lipska w 2014 roku^[12].

Zabytki

Neogotycki kościół katolicki pod wezwaniem Matki Boskiej Anielskiej z początków XX wieku

Do rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa wpisane są następujące obiekty^[13]:

układ przestrzenny z drugiej połowy XVI wieku (nr rej.: 436 z 28.11.1985)
neogotycki kościół parafialny pod wezwaniem Matki Bożej Anielskiej (nr rej.: 656 z 10.03.1989)
cmentarz żydowski z XIX wieku (nr rej.: A-881 z 10.03.1989)

Inne obiekty:

cmentarz parafialny z I połowy XIX wieku
Kopiec Wolności z lat 20. XX wieku
Dom katolicki z XX wieku
schrony bojowe należące do umocnień Linii Mołotowa

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół rzymskokatolicki

parafia Matki Bożej Anielskiej w Lipsku

Świadkowie Jehowy^[14]

zbór

Galeria

Drewniany dom katolicki z XX w.
Park w Lipsku
3-metrowa pisanka, najprawdopodobniej największa w Polsce

Odznaczenia

Order Krzyża Grunwaldu III klasy (1973)^[15]

Ludzie urodzeni w Lipsku

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Lipsku (powiat augustowski).

Marianna Biernacka – błogosławiona Kościoła katolickiego
Mirosław Milewski – generał dywizji MO
Janusz Panasewicz – wieloletni wokalista Lady Pank
Ireneusz Sewastianowicz – polski dziennikarz i reportażysta
Jan Skokowski – polski chirurg, profesor nauk medycznych

Zobacz też

Cerkiew Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Lipsku

Przypisy

↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2015 r, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2015, s. 121, ISSN 1505-5507 [dostęp 2015-10-13] .
↑ Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31.12.2019. GUS, 2020. [dostęp 2020-10-13].
↑ Lipsk. splywy.pl. [dostęp 2022-09-20]. Cytat: Lipsk znajduje się w województwie podlaskim, na Suwalszczyźnie […] (pol.).
↑ Nasza Polska. Parki narodowe. Horyzonty, 2021-02-04, s. 12. ISBN 978-83-6672-961-2. [dostęp 2022-09-20]. Cytat: Lipsk zbudowano na terenach dawnej Jaćwieży […]. (pol.).
↑ Национальный атлас Беларуси, Mińsk 2002, s. 266–267.
↑ Wialiki Gistaryczny Atlas Belarusi, opr. D. W. Wicko, A. I. Grusza i in., t. 2, Mińsk 2013, s. 86-87; S. Zawadzki, Gospodarowanie ekonomiami królewskimi w Wielkim Księstwie Litewskim w świetle kontraktów dzierżawnych z II poł. XVII w., s. 38.
↑ Piotr Skurzyński, Warmia, Mazury, Suwalszczyzna, Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8, s. 388.
↑ Postanowienie z 27 lutego (11 marca) 1870, ogłoszone 19 (31) maja 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 241, s. 93).
↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 5 .
↑ Bunkry linii Mołotowa. roztocze.horyniec.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-28)]..
↑ Rocznik Białostocki, tom XVIII, Warszawa 1993, str. 430.
↑ Lipsk w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2018-04-04] .
↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2017-02-21] .
↑ Wykaz miejscowości wyróżnionych odznaczeniami państwowymi, [w:] UrszulaU. Lewandowska UrszulaU., KrystynaK. Malik KrystynaK., Przewodnik po Polsce, Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1991, s. 20, ISBN 83-217-2519-8 (pol.).

Bibliografia

Lipsk nad Biebrzą. Monografia historyczna do 1914 r., pod red. Zygmunta Kosztyły, Ośrodek Badań Naukowych w Białymstoku, Białystok 1980
Dzieje Lipska nad Biebrzą. Materiały z sesji historycznej 27 września 1980, praca zbiorowa, Ośrodek Badań Historii Wojskowej, Muzeum Wojska w Białymstoku, Towarzystwo Przyjaciół Lipska nad Biebrzą, Białystok – Lipsk nad Biebrzą 1980
Lipsk nad Biebrzą wspomnienia, oprac. Zygmunt Kosztyła, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1978

Linki zewnętrzne

Cmentarz żydowski w Lipsku
Lipsk (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 294 .

[gus-1] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2015 r, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2015, s. 121, ISSN 1505-5507 [dostęp 2015-10-13] .

[ludność-2] Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31.12.2019. GUS, 2020. [dostęp 2020-10-13].

[3] Lipsk. splywy.pl. [dostęp 2022-09-20]. Cytat: Lipsk znajduje się w województwie podlaskim, na Suwalszczyźnie […] (pol.).

[4] Nasza Polska. Parki narodowe. Horyzonty, 2021-02-04, s. 12. ISBN 978-83-6672-961-2. [dostęp 2022-09-20]. Cytat: Lipsk zbudowano na terenach dawnej Jaćwieży […]. (pol.).

[5] Национальный атлас Беларуси, Mińsk 2002, s. 266–267.

[6] Wialiki Gistaryczny Atlas Belarusi, opr. D. W. Wicko, A. I. Grusza i in., t. 2, Mińsk 2013, s. 86-87; S. Zawadzki, Gospodarowanie ekonomiami królewskimi w Wielkim Księstwie Litewskim w świetle kontraktów dzierżawnych z II poł. XVII w., s. 38.

[mapa2007-7] Piotr Skurzyński, Warmia, Mazury, Suwalszczyzna, Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8, s. 388.

[8] Postanowienie z 27 lutego (11 marca) 1870, ogłoszone 19 (31) maja 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 241, s. 93).

[:0-9] Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 5 .

[10] Bunkry linii Mołotowa. roztocze.horyniec.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-28)]..

[11] Rocznik Białostocki, tom XVIII, Warszawa 1993, str. 430.

[populacja2016-12] Lipsk w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[zabytek-13] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2018-04-04] .

[14] Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2017-02-21] .

[Lew&Mal1991-15] Wykaz miejscowości wyróżnionych odznaczeniami państwowymi, [w:] UrszulaU. Lewandowska UrszulaU., KrystynaK. Malik KrystynaK., Przewodnik po Polsce, Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1991, s. 20, ISBN 83-217-2519-8 (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

Miasta na prawach powiatu	Białystok Łomża Suwałki
Miasta powiatowe	Augustów Bielsk Podlaski Grajewo Hajnówka Kolno Mońki Sejny Siemiatycze Sokółka Wysokie Mazowieckie Zambrów
Miasta gminne	Brańsk Choroszcz Ciechanowiec Czarna Białostocka Czyżew Dąbrowa Białostocka Drohiczyn Goniądz Jedwabne Kleszczele Knyszyn Krynki Lipsk Łapy Michałowo Nowogród Rajgród Stawiski Suchowola Supraśl Suraż Szczuczyn Szepietowo Tykocin Wasilków Zabłudów

Miasto	Lipsk
Wsie	Bartniki Dolinczany Dulkowszczyzna Jaczniki Jałowo Jasionowo Kolonie Lipsk Kopczany Krasne Kurianka Lichosielce Lipszczany Nowe Leśne Bohatery Nowy Lipsk Nowy Rogożyn Podwołkuszne Rakowicze Rogożynek Rygałówka Siółko Skieblewo Stare Leśne Bohatery Starożyńce Stary Rogożyn Wołkusz Wyżarne Żabickie
Kolonia	Lubinowo
Część wsi	Ostryńskie
Kolonia wsi	Lipsk Murowany
Przysiółek wsi	Sołojewszczyzna

Miasta	Augustów Lipsk
Gminy miejskie	Augustów
Gminy miejsko-wiejskie	Lipsk
Gminy wiejskie	Augustów Bargłów Kościelny Nowinka Płaska Sztabin

Przynależność wojewódzka	gubernia suwalska (1867–1915) woj. białostockie (II RP) (1919–39) woj. białostockie (1945–75)
Gminy miejskie	Augustów Lipsk (do 1870) Raczki (do 1870) Sopoćkinie (do 1870)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Augustów (od 1973) Balla Wielka (do 1939 →) Bargłów (Kościelny) Dębowo (do 1954) Dowspuda (do 1954) Hołynka (do 1939 →) Kolnica (do 1954) Kurjanka (do 1936) Lipsk (19??–54) Łabno (do 1939 →) Nowinka (od 1973) Petropawłowsk (1870–19??) Płaska (od 1973) Szczebro-Olszanka (do 1954) Sztabin Wołłowiczowce (do 1939 →)
Gromady (1954–72)	Bargłów (1954–72) Bartniki (1954–55 →) Białobrzegi (1954–72) Dębowo (1954–61) Dreństwo (← 1955–61) Gruszki (1954–71) Huta (1954–61) Jaminy (1954–72) Janówka (1954–72) Jastrzębna (1954–55 ~~→ i ←~~ 1956–61) Krasnybór (1954–72) Kurianka (1954–55 →) Lipsk (1954–55 →) Monkinie (1954–71) Netta (1954–71) Nowinka (1954–72) Olszanka (1954–71) Płaska (1972) Pomiany (1954–71) Pruska (1961–72) Pruska Mała (1954–57) Rutki Nowe / Nowe Rutki (1954–71) Rygałówka (1954–55 →) Sucha Rzeczka (1954–71) Sucha Wieś (1954 →) Sztabin (1954–72) Tajno Stare (← 1955–61) Woźnawieś (← 1955–57 →) Żarnowo (1954–72)